Kolonia Praussa


Kolonia Praussa

Jest to jeden z mniej znanych warszawskich układów urbanistycznych, będących przykładem willowej architektury mieszkaniowej okresu międzywojennego. Osiedle 28 domków (pojedynczych i bliźniaków, umieszczonych naprzemiennie) powstało dla działaczy PPS-u, m.in. polityków, artystów, nauczycieli i przetrwało bez zniszczeń do chwili obecnej.

kawiarniakawiarniarejestr zabytkówrejestr zabytkówzabudowa jednorodzinnazabudowa jednorodzinna

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Byczyńska, ulica Józefa Chłopickiego, ulica Lubieszowska, ulica Płowce, ulica Stanisława Żółkiewskiego, ulica Szaserów
  • Rok powstania:  1925-1927
  • Obszar MSI:  Gocławek
  • Wysokość:   6 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  narodowy
  • Związane osoby: Arciszewski Tomasz Stefan, Boguszewska Helena, Grzymała-Siedlecki Stanisław, Kutyłowski Roman, Prauss Ksawery Franciszek, Pużak Kazimierz, Szemiothowa z Doroszewskich Anna, Łaski Jan

Opis urbanistyczny:

Jest to Osiedle Posłów i Senatorów Polskiej Partii Socjalistycznej, zwane również Kolonią Praussa. Willowa zabudowa nawiązuje do architektury narodowej (styl dworkowy). Kolonia znajduje się przy trzech ulicach wewnętrznych: ul. Byczyńskiej, ul. Płowce i ul. Lubieszowskiej. Od ul. Żółkiewskiego spółdzielnia dysponowała jedynie jedną posesją. Cały zespół architektoniczny składa się z 10 domów indywidualnych i 9 bliźniaków (czyli łącznie z 28 posesji), rozmieszczonych w naprzemiennie [1]. Domku zostały zbudowane według zunifikowanego projektu, na działkach o jednakowych wymiarach, których wzór wprowadził nieco wcześniej hrabia Skórzyński, założyciel uzdrowiska Konstancin [31]. Walory architektury widać w proporcjach domów, podkreślonych wydatnymi połaciami dachów, profilowanymi gzymsami i przejrzystą elewacją [1]. Zachowały się wszystkie domy, z których większość uniknęła drastycznych zmian. W pojedynczych domach zachowała się dawną stolarka okienna, drzwi wejściowe, a także oryginalna dachówka karpiówka (ul. Byczyńska 1, ul. Płowce 1 i 6, ul. Chłopickiego 14). Większość zachowała przedwojenne balustrady balkonów, głównie prętowe z kwietnikami, chociaż są też warianty ozdobne (ul. Byczyńska 1 i ul. Płowce 7). Autentyzmu zwiększają relikty dawnych tabliczek adresowych, jak również zachowane na dwóch ulicach latarnie „pastorałki”, objęte już wcześniej wpisem do rejestru zabytków. W licznych domach przetrwały oryginalne elementy wystroju i wyposażenia wnętrz [1].

Patronem kolonii został działacz PPS, Ksawery Franciszek Prauss, twórca systemu szkolnictwa w II RP [6]. Nazwy ulic kolonii miały upamiętniać bitwy: ul. Byczyńska upamiętnia bitwę pod Byczyną, ulicy Lubieszowska bitwę pod Lubieszowem, a ul. Płowce bitwę pod Płowcami [2].

Obiekty, pomniki, tablice:

Przy ul. Chłopickiego na terenie kolonii znajdują się budynki o numerach: #10-#12, 14 i 16-18. W dworku przy ul. Chłopickiego #14 mieszkał polityk Stanisław Grzymała-Siedlecki. Po jego śmierci w 1939 roku dworek został podzielony na mieszkania, bowiem ten adres podawali inżynier Stanisław Błażewski oraz mgr Henryk Erdamnn [11]. Zachowana tu oryginalna, przedwojenna dachówka w 2012 roku została wymieniona na blachodachówkę [16]. Pod adresem ul. Chłopickiego #16 zamieszkiwał w latach 30-tych XX wieku poseł Antoni Władysław Pączek, a pod numerem #18 inżynier Leon Roniewicz [11].

Przy ul. Byczyńskiej jest jeden budynek (#3a), będący nową zabudową. Pozostałe to budynki należące do kolonii, o numerach: 1, 3-5, #7 oraz #2-#4, #6, 8-10. W budynku przy ul. Byczyńskiej #1 mieszkał Kazimierz Pużak, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego. Na frontowej ścianie znajduje się tablica pamiątkowa [12]. Podobno tuż po wojnie UB zrobiło rewizję połączoną z przekopywaniem całego ogrodu [15], prawdopodobnie w poszukiwaniu archiwów PPS-u [3]. Na posesji przy ul. Byczyńskiej #5 mieszkała do lat 80-tych XX wieku rodzina architekta Jana Zachwatowicza [30]. Z kolei pod numerem #8 mieszkał malarz Wacław Ludwik Bielawski [12]. Na domu przy ul. Byczyńskiej #10 znajduje się tablica adresowa: KOMISARIAT XVII UL. BYCZYŃSKA N 10 1911 DOM MAŁŻ. PILECKICH [23].

Pod adresem ul. Byczyńska #3 mieszkała historyk Anna z Doroszewskich Szemiothowa. Z inicjatywy kustosza Muzeum Mennicy inż. Władysława Terleckiego podczas okupacji hitlerowskiej ukryto u niej najcenniejsze zbiory monet i medali. Paczki przewoziły harcerki z 67. Drużyny. Monety najpierw leżały w kanapie, potem zakopano je w ogródku. Zbiory ocalały i są udostępnione w Muzeum [12]. Około 2000 roku [10] biznesmen Wajdemajer zmodyfikował dom, zabudował cały ogródek w południowej części i zrobił wejście z boku. Zlikwidował też półokrągły balkon [29]. Powstała willa z salonem mającym siedem metrów wysokości. Na piętrze dodano trzy sypialnie, w tym dwie z własnymi łazienkami i garderobami. Dodatkowymi atutami są duży wewnętrzny basen, siłownia, ogród zimowy, garaż w bryle budynku na dwa samochody oraz dwa miejsca parkingowe na posesji [10].

Przy ul. Płowce znajdują się budynki o numerach 1, 3-#5, #7 oraz #2a (zrujnowany albo budowany w 1945 roku), 4-6, 8. Pod numerem #6 mieszkał działacz emigracyjny Roman Kutyłowski [13]. W latach 60-tych XX wieku Kutyłowski w swoim ogrodzie miał największy zbiór irysów w Polsce, ok. 200 odmian [5]. Domek dzielił przez ścianę z Piotrem Pokorą, mieszkającym pod numerem #4 [24]. Pod numerem #8 mieszał działacz Tomasz Stefan Arciszewski [13]. Budynek pod adresem ul. Płowce #3 został w 2015 roku poddany termoizolacji bez zgody Stołecznego Konserwatora Zabytków [19].

Budynek przy ul. Płowce #1 przed 1939 rokiem należał do Gustawa Czaja. Mieszkała tu prof. Zofia Czajowa, która w czasie okupacji prowadziła w domu tajne nauczanie. Od jesieni 1944 roku cały dom służył jako miejsce edukacji uczniów z XIX Liceum im. Powstańców Warszawy. Ławki tworzyły deski z klepki, nie było kanalizacji, w ogrodzie była sławojka. Wiosną 1945 roku pojawiła się ubikacja. Wtedy to jeden z uczniów wysadził kostką trotylu sławojkę. Syn p. Zofii, Andrzej Czaja w latach 80-tych XX wieku udzielał tu korepetycji z angielskiego [27].

Domy kolonii przy ul. Lubieszowskiej mają numery #5, 7-#9 oraz #6, #8. Ponadto w nieparzystej pierzei znajduje się budynek nie należący do pierwotnego układu urbanistycznego, o numerze #3. Pod numerem #7 mieszkała pisarka Helena Boguszewska [14] wraz z mężem, senatorem Stefanem Boguszewskim [24].

Do Kolonii należał też dom przy ul. Żółkiewskiego #31-#33.

XVIII wiek i wcześniej:

Wieś Grochów wraz z dobrami Gocławia, Kamionka i Kawęczyna należała w średniowieczu do rodu rycerskiego, być może Grochowskich, później do kapituły płockiej, a w końcu do Poniatowskich. Przed 1790 rokiem Stanisław Poniatowski podzielił Grochów na osiem części z których Grochów Drugi (Wielki) przypadł prymasowi Michałowi Poniatowskiemu [8].

XIX wiek:

W 1818 roku Grochów Drugi nabył adwokat Dawid Tarasiewicz, a po 1830 roku nowym właścicielem dóbr i folwarku Gocławek stał się Karol Osterloff. W 1865 roku grunty między obecnymi ulicami Daszowską i Żółkiewskiego, zwane Nieruchomością Ziemską Grochów nr 2 i 3 zostały sprzedane rodzinie Hermanów. W 1895 roku grunty pozostające w rękach rodziny Hermanów, kupił na licytacji Kazimierz Granzow, który rozpoczął wieloletni proces dzielenia i sprzedaży pozyskanych terenów [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Grochów Pierwszy

[1863] Grochów Pierwszy (źródło)

Okres międzywojenny:

W 1916 roku posiadłość Granzowów została przyłączona do Warszawy. W 1922 roku 2/3 tych gruntów zakupił Jan Łaski, założyciel Towarzystwa Seryjnej Budowy Domów. W 1925 roku sprzedał on 28 parceli spółdzielni mieszkaniowej Domy Spółdzielcze. W ciągu kilku lat powstało tu osiedle domków, zwane Kolonią Praussa. W 1930 roku Jan Łaski zlecił sporządzenie planu parcelacji pozostałych gruntów [8].

Kolonia powstała w latach 1925-1927 [1] według projektu Witolda Matuszewskiego. Zlokalizowano ją na ówczesnych peryferiach miasta, niemal zupełnie niezurbanizowanych [6]. Zwarta miejska zabudowa kończyła się w rejonie ul Wiatracznej, dalej były polne drogi pamiętające czasy carskie [2].

Spółdzielnia Mieszkaniowa Domy Spółdzielcze (założona w 1923 roku [1]) zrzeszała członków Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) [6]. Na osiedlu zamieszkało wielu działaczy partii o dużych zasługach dla kraju, w tym liderzy ugrupowania [1].

Helena Boguszewska w utworze Jadą wozy z cegłą opisuje budowę osiedla: konne wozy, wyładowane cegłą z zakładów cegielnianych Kazimierza Granzowa na Kawęczynie, sunęły piaszczystą ul. Chłopickiego [2].

W latach 20-tych XX wieku ul. Szaserów istniała jedynie pomiędzy ul. Żółkiewskiego i ul. Chłopickiego [2]. Ulica Płowce (główna oś założenia) od początku swego istnienia miała być aleją, której nie tworzyła droga, a usytuowane po obu stronach szpalery drzew na szerokich trawnikach. Inwestycje z czasów PRL uniemożliwiły ukończenie założenia [25], ale ul. Płowce służy do dziś okolicznym mieszkańcom za mini-park [18].

W latach 30-tych XX wieku mieszkańcy zadomowili się na dobre [5]. Ogrody były niezwykle zadbane, osiedla nocami pilnował stróż. Wieczorami kwitło życie towarzyskie, gdy sąsiedzi odwiedzali się, zasiadając do stolików w ogródkach [2].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Byczyńska 2, 4 i 6

[1926] Byczyńska 2, 4 i 6 (źródło)

Po lewej Byczyńska 8 i 10 (bliźniak)

[1926] Po lewej Byczyńska 8 i 10 (bliźniak) (źródło)

Od lewej kamienica przy Lubieszowskiej nr 10, domy przy Płowce nr 8,7 i bliźniaki przy Byczyńskiej nr 8/10

[1928] Od lewej kamienica przy Lubieszowskiej nr 10, domy przy Płowce nr 8,7 i bliźniaki przy Byczyńskiej nr 8/10 (źródło)

Byczyńska 1, 2, 4

[1933] Byczyńska 1, 2, 4 (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Kolonia nie odniosła poważnych zniszczeń podczas II wojny światowej [2], chociaż rosyjskie lotnictwo bombardowało w 1944 roku stanowisko działa przeciwlotniczego na jednym krańcu osiedla oraz karabinu maszynowego na drugim [31]. Niemcom źle kojarzyła się jedynie nazwa Płowce, przypominając im klęskę zakonu krzyżackiego, zatem w 1941 roku zmienili nazwę ulicy na Rasenstrasse (Trawnikową) [24]. Nowej nazwy oczywiście nikt nie używał [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Wzdluż ul. Chłopickiego

[1944] Wzdluż ul. Chłopickiego (źródło)

Odbudowa stolicy:


Odbudowa stolicy

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Czasy PRL-u:


Czasy PRL-u

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

Układ urbanistyczny i zespół budowlany został w czerwcu 2017 roku wpisany do rejestru zabytków. Osiedle odróżnia od podobnych kolonii willowych skromną skalą założenia oraz ujednoliconą zabudową, rozmieszczoną rytmicznie [1]. Z wnioskiem o wpis zwróciło się Stowarzyszenie Forum Rozwoju Warszawy [6].

W 2017 roku firma Orange postanowiła zmodernizować drewniane przedwojenne słupy sieci telekomunikacyjnej. Dzięki wezwaniu Policji mieszkańcy wymusili pozostawienie starych słupów na jednej z posesji [21].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

ul. Byczyńska 1

[2008] ul. Byczyńska 1 (źródło)

ul. Byczyńska 6

[2008] ul. Byczyńska 6 (źródło)

ul. Byczyńska

[2010] ul. Byczyńska (źródło)

Ul. Płowce 1

[2010] Ul. Płowce 1 (źródło)

ul. Byczyńska 10, tabliczka

[2010] ul. Byczyńska 10, tabliczka (źródło)

ul. Byczyńska 3

[2010] ul. Byczyńska 3 (źródło)

ul. Płowce 3, remont

[2015] ul. Płowce 3, remont (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Kolonia Praussa

[2017] Kolonia Praussa (źródło)

Willa Basieńka

[2017] Willa Basieńka (źródło)

Willa Basieńka

[2017] Willa Basieńka (źródło)

Willa Basieńka

[2017] Willa Basieńka (źródło)

Willa Basieńka

[2017] Willa Basieńka (źródło)

Opis przygotowano: 2018-01