Cmentarz Wolski


Cmentarz Wolski

Cmentarz ten powstał po tym, jak wcześniejsze miejsce pochówku zostało oddane wyznawcom prawosławia po powstaniu listopadowym. Maksimum swojej powierzchni osiągnął w PRL-u, po czym został zmniejszony o dzisiejszy park i cmentarz Powstańców Warszawy. Na terenie dominują proste groby, znajduje się ciekawy kościół zbudowany z szarej cegły oraz pierwszy w Warszawie pomnik poległych w I wojnie światowej. Są też liczne symboliczne groby, zwłaszcza z okresu II wojny światowej. Obecnie stałymi żywymi bywalcami cmentarza są liczne koty.

cmentarzcmentarzkościółkościółpomnikpomnik

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Fort Wola, ulica Józefa Sowińskiego, ulica Wolska
  • Rok powstania:  1854-1882
  • Obszar MSI:  Ulrychów
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl: 
  • Związane osoby:

Opis urbanistyczny:

Rzymsko-katolicki Cmentarz Wolski (ul. Wolska #180/182) zajmuje około 12 ha [1]. Według stanu na 2018 roku jest otwarty od godz. 7:00 do zmroku [3]. Aktualnie na nekropolii nie stawia się nowych grobów [5].

Cmentarz składa się z dwóch części, rozdzielonych ul. Sowińskiego [1]. Są to dwa prostokątne place, prostopadłe do siebie [5]. Większa, zachodnia część nekropolii znajduje się na łagodnie wznoszącym się terenie, przez co przypomina malowniczy stok. Układ alejek oparty jest na planie szachownicy. Zaprojektowano wygodne, szerokie dojścia do mogił [1]. Jest też sieć ujęć wodnych (kranów), które są wyłączane jesienią i włączane na wiosnę [3]. Najstarszy fragment nekropolii pozbawiony jest starych pomników, a zabytkowe monumenty są raczej rozsiane po całym terenie [1]. Najwięcej jest ich w sąsiedztwie kościoła Św. Grzegorza Wielkiego [5].

Występują tu groby tradycyjne ziemne i murowane, groby urnowe ziemne i murowane oraz kolumbaria na urny [3], zbudowane w 2008 roku [12]. Najstarsze nagrobki pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Większość to proste cokoły z piaskowca zwieńczone kamiennym albo metalowym krzyżem albo bardziej wyszukane nagrobki z rzeźbą anioła. Większość kaplic jest dosyć skromna, nie przekracza dwóch metrów wysokości i jest zdobiona najprostszymi. Wyróżnia się mauzoleum rodziny Matuszewskich z początku XX wieku ozdobione płaskorzeźbą Archanioła Michała, grobowiec rodziny Jana Peterka zmarłego w 1932 roku [1] oraz grobowiec w kształcie sarkofagu, otoczony żelaznym ogrodzeniem, w którym spoczywa m.in. Stefan Wichrzycki „Wicherek” [6].

Na cmentarzu znajduje się zbiorowy grób ofiar rzezi Woli z domów przy ul. Wolskiej 102, 104, 105, 107, zbiorowy grób siedmiu Sióstr Benedyktynek-Samarytanek Krzyża Chrystusowego zamordowanych podczas rzezi Woli w Szpitalu św. Łazarza w dniu 5 sierpnia 1944 roku, symboliczny grób Bolesława Zaręby zamordowanego w hitlerowskim obozie koncentracyjnym KL Leitmeritz, symboliczny grób Franciszka Makowskiego zamordowanego w hitlerowskim obozie koncentracyjnym KL Mirau, symboliczny grób Bolesława Jagodzińskiego rozstrzelanego 6 sierpnia 1944 roku przed Kościołem św. Wojciecha na Woli i tam spalonego oraz symboliczne groby 30 redemptorystów [2] z parafii przy ul. Karolkowej rozstrzelanych w pierwszych dniach Powstania (przy wschodniej ścianie kościoła) [5]. W tym miejscu upamiętnieni są również inni ojcowie z tego zgromadzenia jak choćby O. Bernard Łubieński [7]. Jest również siedem mogił w których pochowano polskich żołnierzy-obrońców stolicy z 1939 roku [6], ok. 1500 żołnierzy [7]. Wśród nagrobków powojennych wyróżniają się dwa krucyfiksy, jeden niedaleko ul. Wolskiej na anonimowym grobie, a drugi w starej części cmentarza w miejscu spoczynku Stanisława Kowala, zmarłego w 1995 roku. Widoczna jest też panująca przez pewien czas moda na malowanie nagrobków farbą olejną w intensywnych kolorach. Obecnie dominują proste groby z lastryko [1].

Na cmentarzu spoczywają m.in.: Wiktor Borowski (dziennikarz), Wiesław Drzewicz (aktor), Alfred Kaftal (prawnik, profesor UW), Apoloniusz Kosiński (ks. kanonik, pierwszy rektor kaplicy św. Grzegorza), Jan Kugler (zawodnik i trener tenisa stołowego), Barbara Rachwalska (aktorka), Stefan Zembrzuski (ksiądz prałat) [5].

Charakterystyczne dla nekropolii są liczne koty, które wylegują się na nagrobkach [1]. Kiedyś stał przy wejściu opuszczony samochód, w którym nocowały. Część ludzi docenia obecność kotów, inni są tą kocią hordą zirytowani [13]. Łącznie w 2013 roku było tu około 30 kotów. Koty na cmentarzu mają budki i są dokarmiane przez wolontariuszy [6].

Obiekty, pomniki, tablice:

Znajdujący się na cmentarzu kościół pw. św. Grzegorza Wielkiego [1] został zbudowany w latach 1960-1962 i poświęcony 23 grudnia 1962 roku przez bp. Jerzego Modzelewskiego. Rektorat erygowany został w 1964 roku przez kard. Stefana Wyszyńskiego [11]. Kościół zastąpił wzniesioną w latach 50-tych XX wieku drewnianą kaplicę pogrzebową. Około 1970 roku pojawiły się dzwony w nowej dzwonnicy [1]. Budynek jest nietypowy, zbudowany z szarej cegły w stylu neoromańskim, pokrytej obecnie pacyną. W 2010 roku elewacja została zasłonięta grubą warstwą styropianu w ramach ocieplenia [10]. W kościele znajduje się kaplica dolna, którą można wynająć do pożegnań [3].

W 1918 roku, dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Woli, na terenie nekropolii wystawiono [5] pierwszy w Warszawie [1] pomnik pamięci Polaków poległych w czasie I wojny światowej. Pomnik ma postać prostego obelisku. Ufundowany został przez mieszkańców Woli [5]. W okresie międzywojennym podczas uroczystości z okazji odzyskania niepodległości przez Polskę przed pomnikiem stały warty honorowe [9]. Podczas II wojny światowej monument uległ zniszczeniu. Wyremontowany został w 1969 roku z inicjatywy młodzieży Szkoły Podstawowej nr 182. Widnieje na nim nowa tablica pamiątkowa o treści „Ku czci Polaków poległych w I wojnie światowej 1914-1918”. Z boku pomnika zachowano także starą tablicę: „Pamięci Braciom Polakom poległym za Ojczyznę w wojnie wszechświatowej 1914-1918” [5].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Po klęsce powstania listopadowego dotychczasowy cmentarz i kościół na Woli zostały zarekwirowane i oddane wyznawcom prawosławia, tworząc dzisiejszy Cmentarz Prawosławny na Woli. Od tego czasu mieszkańcy wsi Wielka Wola, Czyste, Jelonki, Koło, Ochota, Odolany byli grzebani na Cmentarzu Powązkowskim [1]. Pojawiła się jednocześnie potrzeba utworzenia nowej nekropolii.

Według niektórych źródeł parafię wolską (św. Stanisława Błogosławionego Męczennika [4] przy kościele przy ul. Bema 73 [5]) i nowy cmentarz utworzono w 1854 roku i kolejno go powiększano, m.in. w 1874 roku [1]. Został założony na tzw. księżej wólce i od początku przeznaczony był dla okolicznej, zazwyczaj ubogiej ludności [2]. Według bardziej konkretnych źródeł dopiero w 1880 roku ukazem carskim wydzielono 6 morg (ok. 3.36 ha) z gruntów poduchownych i przekazano parafii wolskiej na teren pochówków. Cmentarz, przeznaczony na 5000 grobów, urządzono ze składek parafian i poświęcono 8 października 1882 roku [1].

Po pewnym czasie, gdy brak miejsca wymusił grzebanie zmarłych na ścieżkach, w 1898 roku rząd wydzielił kolejne 10 morgów z gruntów poduchownych, z czego 4 morgi i 200 prętów kwadratowych (ok. 1.61 ha) przeznaczono na pochówki. Dnia 20 lipca 1899 roku poświęcono nową część cmentarza przylegającą do "starej" nekropolii od południa. Cmentarz wówczas był zbliżony kształtem do kwadratu i znajdował się na wzgórzu przy forcie "W" (Wola), opierając się jednym bokiem o wał forteczny [1].

Kolejny fragment, około 2-3 morg (1.12-1.68 ha), oddano do użytku w 1902 roku. Resztę, ok. 3 morg (1.68 ha), wydzierżawiono niejakiemu Abramowi Blumentalowi. Planowano zbudować na tym terenie kaplicę, dom przedpogrzebowy, garaż dla karawanów, stajnie dla koni oraz mieszkania dla kapelana i służby cmentarnej, ale co najmniej do 1917 roku Blumental twierdził, że grunt jest jego własnością i skutecznie blokował inwestycje jak i przeznaczanie terenów pod groby. Następne powiększenie kosztem dóbr proboszczowskich miało miejsce w 1906 roku. Od wschodu przyłączono pas ziemi o powierzchni 6 morg (ok. 3.36 ha), który po ogrodzeniu poświęcono w 1908 roku. Cmentarz Wolski zajmował wówczas co najmniej 19 morg (ok. 10.6 ha), niektóre źródła wskazują, że były to nawet 33 morgi (ok. 18.4 ha) [1], jednak nie jest to bardzo prawdopodobne, gdyż w latach 1925-1937 powierzchnia cmentarza wynosiła około 9.1 ha [1].

W 1917 roku drogę wysypano żwirem betonowym, urządzono chodniki i ścieżki, ale nie wysadzono jej drzewami [1].

Okres międzywojenny:

Do 1919 roku cmentarzem administrował świecki dozór. W latach międzywojennych kształt cmentarza nie uległ zmianie. W 1922 roku fragment przyłączony w 1899 roku nie był jeszcze zagospodarowany. Cmentarz był wtedy niesamowicie zachwaszczony, okoliczna ludność katolicka wypasała na nim krowy, a żydowska kozy. Stał się siedliskiem okolicznych łobuzów i uliczników [1].

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Odbudowa stolicy:

W latach 50-tych XX wieku odwiedzających witał napis Cmentarz miejski nr 2. W latach 1958-1962 Cmentarz Wolski rozciągał się w prostokącie między ul. Fort Wola, ul. Wolską i nieistniejącą już ul. Baltazara. Dzisiejsze Cmentarz Powstańców Warszawy i Park Powstańców traktowane były jako część Cmentarza Wolskiego [1].

Czasy PRL-u:

Dopiero w latach 60-tych XX wieku nastąpiło wyodrębnienie Cmentarza Powstańców Warszawy i Parku Powstańców. Wtedy cmentarz został rozszerzony do ul. Wolskiej, przez co osiągnął dzisiejsze granice. Zapewne dokonano nowej numeracji kwater, gdyż na obecnym planie są one liczone właśnie od ul. Wolskiej. Przy ul. Wolskiej ulokowano zabudowania zarządu cmentarza oraz warsztaty kamieniarskie, powstał też kościół pw. św. Grzegorza Wielkiego [1].

W latach 1960-1991 zarządzało nim Miasto Warszawa [4], chociaż według innych źródeł na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX wieku został oddany Kościołowi, a w 1980 roku podporządkowano go bezpośrednio Kurii Metropolitalnej Warszawskiej [1].

Cmentarz Wolski jest przepełniony. Od połowy lat 80-tych XX wieku nie kopie się tu nowych grobów. Pochówki odbywają się tylko w grobach rodzinnych [13].

Przemiany 1989-2000:

W 1991 roku cmentarz wrócił pod zarząd kościoła [3]. W 1994 roku cmentarz nie miał Domu Pogrzebowego, chociaż obok cmentarza znajdowała się chłodnia naturalna [13].

XXI wiek:

Na początku XXI wieku przy wejściu na cmentarz stanęło kolumbarium [1]. Usprawniono odpływ wody z kranów i studzienek, kupiono i ustawiono pojemniki na odpadki i liście. Zostały kupione meleksy do obsługi pogrzebów [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

ul. Sowińskiego dzieląca cmentarz na dwie części

[2007] ul. Sowińskiego dzieląca cmentarz na dwie części (źródło)

Kaplica rodzinna ze śladami kul

[2007] Kaplica rodzinna ze śladami kul (źródło)

Alejka cmentarna

[2007] Alejka cmentarna (źródło)

Plan cmentarza

[2007] Plan cmentarza (źródło)

Cmentarz

[2008] Cmentarz (źródło)

Alejka

[2008] Alejka (źródło)

Pomnik ku czci Polaków poległych w I wojnie światowej

[2008] Pomnik ku czci Polaków poległych w I wojnie światowej (źródło)

Grobowiec rodziny Jana Peterka

[2009] Grobowiec rodziny Jana Peterka (źródło)

Wschodnia część cmentarza

[2009] Wschodnia część cmentarza (źródło)

Cmentarz Wolski

[2014] Cmentarz Wolski (źródło)

Kościół

[2014] Kościół (źródło)

Groby żołnierzy

[2014] Groby żołnierzy (źródło)

Kościół

[2014] Kościół (źródło)

Grób redemptorystów

[2014] Grób redemptorystów (źródło)

Kościół św. Grzegorza Wielkiego

[2015] Kościół św. Grzegorza Wielkiego (źródło)

Kościół św. Grzegorza Wielkiego

[2015] Kościół św. Grzegorza Wielkiego (źródło)

Kościół św. Grzegorza Wielkiego

[2015] Kościół św. Grzegorza Wielkiego (źródło)

Kościół św. Grzegorza Wielkiego

[2015] Kościół św. Grzegorza Wielkiego (źródło)

Wejście

[2015] Wejście (źródło)

Plan

[2015] Plan (źródło)

Kościół od strony Cmentarza Powstańców Warszawy

[2015] Kościół od strony Cmentarza Powstańców Warszawy (źródło)

Jeden z grobów

[2015] Jeden z grobów (źródło)

Zarząd Cmentarza

[2016] Zarząd Cmentarza (źródło)

Kościół

[2016] Kościół (źródło)

Kościół

[2016] Kościół (źródło)

Cmentarz

[2016] Cmentarz (źródło)

Kolumbarium

[2016] Kolumbarium (źródło)

Grób redemptorystów

[2016] Grób redemptorystów (źródło)

Alejki

[2016] Alejki (źródło)

Ocieplenie kościoła

[2017] Ocieplenie kościoła (źródło)

Ocieplenie kościoła

[2017] Ocieplenie kościoła (źródło)

Cmentarz

[2017] Cmentarz (źródło)

Opis przygotowano: 2018-11