Dwór i park Wyczółki


Dwór i park Wyczółki

Zaniedbany mokotowski drewniany dwór znajduje się obecnie na prywatnej posesji, niedostępnej dla odwiedzających. Od strony drogi dojazdowej widoczny jest natomiast zarośnięty, dolny Staw Berensewicza. Drugi staw, z wyspą w której jest piwnica (a legenda głosi, że prowadzi z niej tunel do Pałacu w Wilanowie) jest w głębi działki. Dwór pochodzi z XIX wieku, podobnie jak pozostałości folwarczne na sąsiedniej posesji (również będące zabytkiem). Teren miał wielu właścicieli, w tym Fryderyka Skarbka, po którym otrzymał imię Fryderyk Chopin. W zachodniej części przez długi czas znajdowały się grunty orne i gospodarstwa, potem ogródki działkowe, a obecnie są tam łąki i nieużytki.

grunty orne i sadygrunty orne i sadylaslasmostmostrejestr zabytkówrejestr zabytkówrzekarzekastawstawzabudowa drewnianazabudowa drewnianazabudowa jednorodzinnazabudowa jednorodzinnazabytkowy budynekzabytkowy budynek

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Kłobucka, ulica Wyczółki, ulica Łączyny
  • Rok powstania:  1805-1805
  • Obszar MSI:  Wyczółki
  • Wysokość:   7 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  angielski (krajobrazowy)
  • Związane osoby: Bukowski Jan, Chopin Fryderyk, Krotkowski Franciszek, Skarbek Fryderyk, Sobieski III Jan

Opis urbanistyczny:

Początkowo był to park krajobrazowy z przełomu XVIII-XIX wieku o powierzchni 3 ha (wody stanowią 0.5 ha) o nazwie Wyczółki-Łączyny [17]. Od strony wschodniej teren tworzą obecnie dwie posesje, obie wpisane do rejestru zabytków. W części zachodniej są obecnie nieużytki, dawniej pola uprawne.

Obiekty, pomniki, tablice:

Dwór Wyczółki

Po prawej stronie bramy wjazdowej na posesje ul. Łączyny #53 zlokalizowane są budynki gospodarcze, po stronie przeciwnej (wschodniej) znajduje się Dwór Wyczółki, ustawiony dłuższą osią w kierunku północ-południe [1]. Jest to parterowy dwór z wysokim dachem [10]. Elewacją reprezentacyjną jest elewacja zachodnia, przed którą znajduje się taras i okrągły gazon kwiatowy z centralnie ustawioną rzeźbą przedstawiającą kobiecą postać umieszczoną na postumencie [1]. Drewniany dworek został zaprojektowany w stylu klasycystycznym [11] i wykonany z drewna modrzewiowego [12].

Między drogą dojazdową i budynkiem znajduje się zarośnięty staw Berensewicza [1]. Obok stawów przepływa Potok Służewiecki [7].

Dwór jest wpisany do rejestru zabytków jako „Zespół dworski Wyczółki I” pod numerami 641/1 z 1952 roku (dwór) i 643/2 z 1965 roku (park z rzeźbami, schody i wejście przy stawie, wejście do groty na wyspie, kapliczka i brama wjazdowa [25]) [3]. Obecnie to pustostan, który wymaga natychmiastowego remontu. Nieszczelne jest pokrycie dachu, występują spękania i ubytki ścian [11]. Piwnica średniej długości posiada zamurowane pomieszczenia. Na piętrze znajduje się wiele nieużywanych pokoi [4].

Folwark

Na sąsiedniej posesji znajduje się dwukondygnacyjny murowany dwór-willa Łęgowskich (ul. Łączyny #54), datowany na początek XX wieku (1918-1922 [26]), otoczony ogrodem [5]. Architektem tego dworku klasycystycznego mógł być Jan Bukowski. Od strony ogrodu widać wielkoporządkowy portyk. W salonie i jadalni umieszczono malowane fryzy o motywach winnej latorośli, wykonane przed 1922 rokiem, autorstwa B. Ogińskiego (Cegińskiego) i Jana Bukowskiego [27]. W 1983 roku w parku i murowanym obiekcie nakręcono polski horror Widziadło [1]. Gruntowny remont dwór przeszedł w latach 1997-1998 [27]. Dziś jest to własność prywatna [5].

Na posesji stoi również murowany czworak z początku lat XX wieku wraz pozostałością dawnego założenia parkowo-ogrodowego [25] i mniejszy budynek gospodarczy z portykiem [16].

Kompleks jest wpisany do rejestru zabytków jako „Zespół willi Wyczółki II” pod numerem A 1280 w 1986 roku (wpis został uzupełniony w 1987 roku) [16].

Stawy Berensewicza

Stawy Berensewicza (Beręsewicza) to dwa zbiorniki wodne o powierzchni blisko 1.14 ha (górny, mniejszy, zachodni 0.52 ha; dolny 0.62 ha). Zbiorniki mają charakter stawów detencyjnych. Gdy napełnią się podczas dużych wezbrań, nadmiar wody jest usuwany przy pomocy obniżenia o wysokości 0.3 m i szerokości 20 m. Wypływ ma formę mnicha z leżakiem i stojakiem [19]. Staw położony jest w zlewni Potoku Służewieckiego i jest zasilany wodami potoku oraz jego głównego dopływu (Rowu Grabowskiego) [18]. Na środku stawu górnego znajduje się wyspa, która w przeszłości była połączona z lądem za pomocą mostu, usytuowanego od strony północnej, po którym zachowały się kamienne przyczółki. W centrum wyspy usytuowana jest murowana piwnica z wejściem od strony wschodniej. Stąd wzięła się legenda o tunelu łączącym Wyczółki z Wilanowem [1].

Głębokość Stawu Berensewicza waha się od 1.5 m przy brzegu do 2.2 m w środkowej części stawu. Doprowadzenie świeżej wody do stawu odbywa się rurą o średnicy 0.30 m. Wlot zlokalizowany jest przy progu na potoku przy stawie górnym. Poziom piętrzenia utrzymywany jest na wysokości 18.80 m n.p.o. Mnich pozwala na spuszczanie wody ze stawów do 17.95 m n.p.o. Grobla pomiędzy stawem dolnym i Potokiem Służewieckim wznosi się na 19.80 m n.p.o. W północnej części grobli znajduje się obniżenie przelewu bocznego. Grobla ma nachylenie 1:3 od strony stawu oraz 1:2 od strony potoku i została zlokalizowana w odległości 3-4 metrów od cieku. Skarpy są umocnione od jego strony materacami siatkowo-kamiennymi o grubości 0.17 m. Korona grobli na pozostałej powierzchni została umocniona obsiewem z traw. Pojemność stawu dolnego wynosi 6970 m3, a stawu górnego 4550 m3. Rezerwa powodziowa wynosi 10180 m3 [18].

Staw został zrekultywowany w 2004 roku przez dzielnicę Ursynów w celu retencjonowania wód w okresie fali wezbraniowej oraz odtworzenia historycznej kompozycji parku [1]. Przeprowadzono wykop namułów, pogłębienie oraz ukształtowanie skarp i wykonanie urządzeń wodnych dla prawidłowej pracy stawu (ujęcia wody i mnicha piętrzącego wodę w stawie). Grobla ziemna wokół stawu dolnego została zaokrąglona. Linia brzegowa stawu górnego i wyspy pozostały bez zmian [18]. Zamontowano separator i osadnik piasku do czyszczenia wody. Projekt został sfinansowany ze środków Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a koszt wyniósł 860 tys. zł. Podczas prac na terenie stawów stwierdzono występowanie kaczki krzyżówki, rycyka i trzciniaka [19].

XVIII wiek i wcześniej:

Istnieją legendy, że stała tu leśniczówka Jana III Sobieskiego, a na wysepce król kazał wybudować kapliczkę dla uczczenia zwycięstwa pod Wiedniem. Ponoć bywała tu też królowa Marysieńka, a jeńcy tureccy przekopali tunel pomiędzy Wyczółkami a Wilanowem [1].

Pierwsze wzmianki o osadzie sięgają XV wieku, kiedy była to Wola Służewiecka [1]. Osada i folwark „Wiczółki” istniały pod koniec XVI wieku jako wieś szlachecka o powierzchni czterech łanów (100 ha [15]). Swoją nazwę zaczerpnęły od pospolitego wyrazu "wyczółek", oznaczającego wysunięty kawałek pola [14]. W XVIII wieku właścicielem był podczaszy warszawski nazwiskiem Grabowski, który we fragmencie założył wieś Grabów (Grabowo) [15].

XIX wiek:

Na początku XIX wieku właścicielem stał się kasztelan Franciszek Krotkowski (Kretkowski), który w 1805 roku zbudował dwór oraz stworzył park angielski o powierzchni 3 ha [15], nabywając włości od Ignacego Sokołowskiego [22]. Istniało tu wtedy 35 domów i mieszkało na stałe 185 osób. Wieś należała do powiatu warszawskiego, gminy Falenty, parafii Służew i rozciągała się po obu stronach drogi na Puławy [15].

Krotkowski sprzedał grunty Izydorowi Krasińskiemu w 1822 roku [22]. Kolejnymi właścicielami była rodzina Romanów [15]. W 1827 roku w 17 domach mieszkało 206 osób [14].

Od 1842 roku właścicielem stał się hrabia i słynny ekonomista Fryderyk Skarbek z rodziną. Nauczycielem dzieci Skarbków w należącej do nich innej wsi (Żelazowa Wola) był Francuz Mikołaj Chopin. Gdy w 1810 roku urodził się syn Mikołaja (późniejszy słynny kompozytor), otrzymał imię Fryderyk właśnie na cześć właściciela posiadłości. Skarbek był właścicielem Wyczółek do swojej śmierci w 1866 roku [1]. Otrzymał je wtedy Antoni Żukowski, później H. Reichman, a następnie rodzina Mutniańskich. Każdy z właścicieli wydzielał swoje wsie, tak więc po powstaniu styczniowym istniało tu sześć osad: Wyczółki (252 morgi), Grabowo (147 mórg), Imielno (Jemielinek [6], 490 mórg), Krasnowola (30 mórg), Ludwinów (120 mórg) oraz Grabówek (6 mórg). Całość liczyła nieco ponad 200 mieszkańców [15].

Prawdopodobnie pod koniec XIX wieku przebudowano stojący tu dwór [15]. W 1892 roku folwark Wyczółki-Grabowo zajmował ponad 118 mórg [14].

Okres międzywojenny:

Berensewiczowie, ostatni właściciele, utrzymywali dwór w dobrym stanie aż do II wojny światowej [1]. W 1936 roku tereny te były nazywane jako podwarszawskie „Dobra Ziemskie Wyczułki”.

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Odbudowa stolicy:

Zabudowania gospodarcze przetrwały II wojnę światową. W 1951 roku wraz z wieloma przedmieściami ówczesnej Warszawy zostały włączone w granice administracyjne Warszawy [15]. Własność Berensewiczów została znacjonalizowana na podstawie dekretu Bieruta [2].

Biuro Odbudowy Stolicy zaraz po wyzwoleniu zleciło inwentaryzację majątku. Dokonał jej w 1945 roku Michał Czapski, który ocenił stan dworu modrzewiowego, liczącego 300 lat, na dobry, tak samo budynek murowany gospodarczy parterowy, a budynek dla służby przeznaczył do rozbiórki [1].

Modrzewiowy dwór trafił w 1952 roku do rejestru zabytków [2].

Czasy PRL-u:

O ile wschodnia część z posesjami i stawem od początku była zarośnięta drzewami, w części zachodniej (od ul. Kłobuckiej) znajdowały się pola uprawne. W latach 70-tych i 80-tych XX wieku były tam zabudowania gospodarcze.

Park został wpisany do rejestru zabytków w 1965 roku [3], a zabudowania folwarczne (murowany dwór) w 1986 roku [16]. W latach 70-tych XX wieku teren chciał przejąć państwowy Kombinat Budownictwa Miejskiego „Południe”. Planowano urządzić tu ośrodek rekreacyjny dla załogi kombinatu, co nie doszło do skutku [1]. Między 1982 i 1990 rokiem pojawiły się zabudowania gospodarcze w północno-zachodniej części kompleksu.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Dworek

[1975] Dworek (źródło)

Dworek

[1975] Dworek (źródło)

Przemiany 1989-2000:

W 1990 roku (aż do 2008 roku) w zachodniej części funkcjonowały ogródki działkowe. Od tego czasu działka jest opuszczona. Z kolei we fragmencie na wschód od niej do 2001 roku były pola uprawne lub łąki. W latach 2008-2015 rósł tam młodnik, który następnie wykarczowano.

Rodzina Berensewiczów odzyskała dworek w latach 90-tych XX wieku [1].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren dawnego założenia

[1990] Teren dawnego założenia (źródło)

XXI wiek:

Dziś Dwór Wyczółki znajduje się na terenie prywatnym Pawła Sierpińskiego [2], dlatego obejrzenie go z bliska jest formalnie niemożliwe. Jest to natomiast popularne miejsce wypraw fanów eksploracji niedostępnych obiektów [1]. Dwór popada w ruinę i z każdym rokiem coraz bardziej grozi zawaleniem, a staw cyklicznie zarasta. Okna dworu są zabezpieczone kratami, posiadłości pilnują psy [2]. Od początku lat 10-tych XXI wieku toczy się spór między właścicielem i konserwatorem zabytków o doprowadzenie dworu do ruiny. Możliwe jest wprowadzenie inwestora zastępczego [2].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Rekultywacja stawu

[2004] Rekultywacja stawu (źródło)

Rekultywacja stawu

[2004] Rekultywacja stawu (źródło)

Stawy

[2007] Stawy (źródło)

Dwór drewniany

[2010] Dwór drewniany (źródło)

Układ hydrograficzny Warszawy

[2010] Układ hydrograficzny Warszawy (źródło)

Teren dawnego założenia

[2010] Teren dawnego założenia (źródło)

Grobla

[2012] Grobla (źródło)

Aleja akacjowa prowadząca do posesji

[2012] Aleja akacjowa prowadząca do posesji (źródło)

Dwór Wyczółki

[2013] Dwór Wyczółki (źródło)

Pozostałości przyczółków mostku

[2013] Pozostałości przyczółków mostku (źródło)

Staw górny z wyspą

[2013] Staw górny z wyspą (źródło)

Pozostałości kapliczki

[2013] Pozostałości kapliczki (źródło)

Willa

[2013] Willa (źródło)

Czworak

[2013] Czworak (źródło)

Willa i Czworak

[2013] Willa i Czworak (źródło)

Dworek

[2013] Dworek (źródło)

Dworek od strony przepustu

[2013] Dworek od strony przepustu (źródło)

Dworek - wnętrza

[2013] Dworek - wnętrza (źródło)

Dworek - wnętrza

[2013] Dworek - wnętrza (źródło)

Dworek - wnętrza

[2013] Dworek - wnętrza (źródło)

Dworek - strych

[2013] Dworek - strych (źródło)

Panorama stawu

[2016] Panorama stawu (źródło)

Mapa terenu

[2017] Mapa terenu (źródło)

Brama posesji

[2017] Brama posesji (źródło)

Dwór - wejście

[2017] Dwór - wejście (źródło)

Dwór - detale

[2017] Dwór - detale (źródło)

Dwór - fasada

[2017] Dwór - fasada (źródło)

Dwór - fasada

[2017] Dwór - fasada (źródło)

Wnętrze dworu

[2017] Wnętrze dworu (źródło)

Opis przygotowano: 2017-08