Zajezdnia Tramwajowa R-5 Annopol (ul. Warszawskich Tramwajarzy #5, Zakład Realizacji Przewozów Annopol) powstała jako piąta zajezdnia tramwajowa w Warszawie [2] i wówczas najnowocześniejsza w Polsce [4]. Zajmuje powierzchnię prawie 11.8 ha [2], powierzchnia zabudowy wynosi 40 073 m2, powierzchnia utwardzona 53 419 m2, a powierzchnia biologicznie czynna 24 156 m2 [12]. Na początku 2025 roku w obiekcie pracowało 190 osób, a docelowo ma być zatrudnionych 430 osób. Zajezdnia umożliwia obsługę i postój 152 tramwajów [3] o długości do 33 m [4].
Zajezdnia posiada drogę dojazdową wraz z torowiskiem od ul. Annopol wzdłuż ul. Inowłodzkiej (wjazd główny) oraz dodatkowy dojazd pożarowy z ul. Pawła Włodkowica [2]. W ramach inwestycji wykonano przebudowę skrzyżowania ul. Annopol i ul. Inowłodzkiej wraz z sygnalizacją świetlną, trzeci tor torowiska do skrętu w Inowłodzką [4] oraz trasą tramwajową od wzdłuż ul. Inowłodzkiej [12].
Projekt architektoniczny przygotowała pracownia Pas Projekt Archi Studio, a nadzór nad inwestycją sprawował Egis Poland [9].
Przy głównej bramie znajduje się portiernia (pomieszczenia recepcji, ochrony, pomieszczenie socjalne i sanitarne), a obok budka wartownicza. Tramwaje po wjechaniu na teren zajezdni są kierowane na wschód do budynku z myjnią. Na dwóch sąsiednich torach znajdują się dwie myjnie przejazdowe, w których tramwaje zjeżdżające są myte z zewnątrz za pomocą szczotkowej myjni automatycznej. Obok jest budynek z myjnią portalową, służącą do gruntownego mycia (stanowisko 1) oraz do gruntownego czyszczenia wnętrza tramwajów (stanowisko 2). Wszystkie myjnie mają zamknięty obieg wody z separacją zanieczyszczeń. W budynku mieści się również wydłużony zadaszony tor prób, umożliwiający rozpędzenie i zatrzymanie tramwaju do 30 km/h w celu wykonania prób ruchowych i badań technicznych [12].
Za myjniami znajdują się rozjazdy do hali obsługi codziennej (OC) i technicznej (OT). Jest to 9 torów i 18 stanowisk wyposażonych w kanały rewizyjne, pomosty, system dystrybucji piasku i płynu do spryskiwaczy oraz odkurzacz centralny, na części torów sieć trakcyjna jest odsuwana w celu ułatwienia napraw na dachu. Dodatkowo w hali przewidziano stanowisko do pomiaru wózków oraz stanowisko do wymiany oleju w przekładniach. Druga część budynku to warsztaty i magazyny części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych, pomieszczenia biurowe, socjalne oraz techniczne, m.in. lakiernia przeznaczona do malowania małych elementów, serwerownia, kotłownia czy sprężarkownia. Na parterze zlokalizowane są szatnie, pomieszczenia socjalne i bufet a na piętrze pomieszczenia biurowe. Trzecia, zachodnia część budynku to hala remontowa, do której tramwaje wjeżdżają od północy (po przejechaniu hali OC) oraz minięciu części warsztatowej. W tej części zlokalizowano 7 torów na których przewidziano 11 stanowisk. Hala wyposażona jest w kanały rewizyjne, pomosty obsługowe, sieć sztywną składaną, tokarkę podtorową, suwnice, podnośniki do tramwajów, myjnię wózków, obrotnice i magazyn wózków. Niewielkie pomieszczenia na północ od hali warsztatowej to wiata śmietnikowa i miejsce magazynowania gazów technicznych. Obok stoi silos na piasek o pojemności około 30 m3 [12].
Tramwaje, które nie wjadą do hali remontowej kierują się do położonej wzdłuż całej zachodniej części kompleksu hali postojowej na 152 składów tramwajowych przy maksymalnej długości 33 m. Stoją one na 19 torach, dla każdego toru przewidziano osobne bramy wjazdowe (od północy) i wyjazdowe. Hala postojowa jest wygrodzona ścianą przeciwpożarową [12].
W centralnej części kompleksu znajduje się budynek administracyjny, gdzie motorniczowie zaczynają pracę i pobierają dokumenty oraz kluczyki do tramwajów. Na parterze są pomieszczenia dla dyspozytora ruchu oraz dyspozytora systemu zarządzania zajezdnią. W piwnicy zlokalizowano pomieszczenia techniczne, gospodarcze oraz archiwa zakładowe. Na północ od niego są budynki podstacji trakcyjnej i pogotowia energetycznego oraz pogotowia sieciowego i torów, obsługujące zasilanie sieci trakcyjnej zajezdni. Pomieszczenia uwzględniają podział na część torową i sieciową. Jest też garaż dwustanowiskowy dla samochodów pogotowia energetycznego i plac manewrowy. Obok zlokalizowano garaż z sześcioma miejscami postojowymi dla ciężkich pojazdów technicznych: wozu dźwigowego, dwóch wozów wieżowych, dwóch pojazdów do montażu pługu i jednego pojazdu typu wozu wieżowego. Dalej jest stacja trafo, zasilająca zajezdnię. Są w niej pomieszczenia z komorami transformatorowymi, rozdzielnia NN i rozdzielnia SN. Bliżej bramy głównej znajdują się garaże i pomieszczenia dla kierowcy pogotowia dźwigowego (może tu parkować żuraw tramwajowego pogotowia ciężkiego) i brygady ekspediującej tramwaje oraz wiaty na odpady i złom. Obok hali postojowej mieści się trzytorowy budynek lakierni. Hala lakierni ma jeden tor i jest wyposażona jest w dwie niezależne kabiny: przygotowawczą i lakierniczo-suszarniczą. Pozostała część budynku przeznaczona jest na postój dwóch tramwajów powypadkowych i oczekujących na komisję powypadkową. Pod tą częścią terenu znajdują się zbiorniki retencyjne na ścieków z torowisk, dróg i terenów zielonych, zbiorniki na wodę deszczową z dachów budynków oraz zbiornik przeciwpożarowy [12].
Zajezdnia ma też stanowiska specjalistyczne takie jak: stanowisko do pomiaru płaskich miejsc, pomiaru nacisku kół, pomiaru obrzeży kół i geometrii wózków. Są też drogi wewnętrzne, chodniki i miejsca parkingowe, ławki, wiaty, zadaszenia i stojaki dla rowerów, a także stanowiska do ładowania baterii samochodów elektrycznych [12] i położony w centrum posesji parking dla motorniczych. Budynki ogrodzono ekranami akustycznymi [14]. Łączna długość torowiska na terenie zajezdni to ponad 14 km [4].
Ekologia
Zajezdnia Annopol jest najbardziej ekologiczną zajezdnią w Warszawie [8]. Jako pierwsza w Polsce, zasilana jest znacznym stopniu z odnawialnych źródeł energii. Wykorzystane zostały pompy ciepła wspomagane gazowymi kotłami kondensacyjnymi, powiązane z instalacją pionowego magazynu ciepła i chłodu i zoptymalizowana instalacja fotowoltaiczna na budynku warsztatowym o mocy ok. 330 kWp [12].
Wody opadowe są gromadzone w zbiornikach podziemnych, uzdatniane a następnie wykorzystywane do podlewania zieleni oraz spłukiwania toalet. Używane środki chemiczne podlegają biodegradacji. Zakładane zmniejszenie ilości ścieków to ok. 113 tys. m3 w skali roku. W budynku myjni używana jest woda w zamkniętym obiegu, oczyszczana w oparciu o układ mechanicznego i biologicznego usuwania zanieczyszczeń. Wykorzystanie wody z zamkniętego obiegu wynosi ok. 86% [12].
Dla ograniczenia zanieczyszczenia powietrza w stolarni i szlifierni zastosowano cyklony odpylające, w lakierniach filtry węglowe, a w silosie piasku filtr tkaninowy [12].
Powierzchnia biologicznie czynna wynosi 20% terenu zajezdni, w tym roślinność wertykalna na elewacjach budynków 5000 m2, a obsadzenie ekranów akustycznych 6000 m2. Na terenie zajezdni przewidziano nasadzenia roślin ozdobnych (drzewa, krzewy rodzimych gatunków), trawniki, łąki kwietne i torowisko z zieloną zabudową na odcinku dojazdowym. Jest też system automatycznego nawadniania [12].
Teren zajezdni ogrodzony został ekranami akustycznymi jednostronnie pochłaniającymi część wytwarzanego przez zajezdnię hałasu. Tor prób, na którym testowane będą między innymi hamulce i sygnały dźwiękowe tramwajów, umieszczony został w budynku i odseparowany matą wibroizolacyjną. Na terenie zajezdni zamontowano smarownice, które dozując smar na szynę minimalizują hałas na łukach [12].
Przewidziano również montaż 30 szt. budek lęgowych dla ptaków w rejonie ul. Annopol, ul. Inowłodzkiej i ul. Pawła Włodkowica [12].
System Zarządzania Zajezdnią
Zajezdnia Annopol została wyposażona w informatyczny System Zarządzania Zajezdnią (SZZ), który automatyzuje wiele czynności wykonywanych dotychczas przez człowieka [12]. System wybiera dla tramwaju odpowiedni scenariusz i decyduje czy tramwaj musi przejść serwisowanie np. szlifowanie kół albo naprawę [8]. Tramwaj przed wjazdem jest identyfikowany. Zajezdnia Annopol jest wyposażona w ponad 100 zwrotnic, a ponad 70% z nich obsługuje automatycznie system. System automatycznie układa drogę przejazdu poprzez sterowanie zwrotnicami i semaforami. Dzięki temu tramwaje będą jechały z jednostajną prędkością bez zatrzymań, co pozwoli zaoszczędzić energię elektryczną. Wspomaga też podział tramwajów na konkretne linie i brygady obsługiwane przez zajezdnię. Zarządzanie ruchem tramwajów na terenie zajezdni otwierając bramy, załączając stanowiska diagnostyczne, pomiarowe i obsługowe, m.in. myjnie, dystrybutory piasku, płynów do spryskiwaczy, olejów. Monitoruje też stan i zajętość stanowisk pracy [12].
Niektóre stanowiska na zajezdni takie jak przyjęcia tramwajów na stanowiska w hali obsługowej i remontowej są wyposażone w terminale użytkownika z ekranami dotykowymi. Wyświetla też pracownikom czynności obsługowe do wykonania na danym stanowisku oraz zbiera informacje o potwierdzonych przez pracownika czynnościach obsługowych wykonanych przy konkretnym tramwaju. Monitoruje tym samym czas napraw i przejazdu przez zajezdnię [12].
W systemie, m.in. w aplikacji mobilnej, można obejrzeć plan zajezdni z tramwajami znajdującymi się na terenie zajezdni wraz z ich statusami, obserwować sytuację ruchową na zajezdni oraz sprawdzić statusy urządzeń infrastruktury sterowania ruchem. Dostępna w niej jest też lista tramwajów zbliżających się do zajezdni oraz lista zaplanowanych wyjazdów. Można w niej także wyszukiwać miejsca postoju poszczególnych tramwajów, przeglądać historię usterek i napraw, obsługę oraz zdarzenia systemowe [12].
Założone maksymalne natężenie wyjazdów wynosi 50 tramwajów w ciągu godziny, natomiast natężenie zjazdów 40 tramwajów [12]. Szacuje się że czas przejazdu tramwaju od bramy wjazdowej do hali obsługowej z uwzględnieniem przejazdu przez stanowisko pomiarowe oraz mycie nie powinien być dłuższy niż 3 minuty, a czas postoju na stanowisku OC nie przekroczy 12 minut [8]. Koszt zakupu systemu, który wyniósł 10 mln zł, powinien zwrócić się w ciągu 10 lat [3].
