Zakłady Mechaniczne PZL Wola


Zakłady Mechaniczne PZL Wola

Dzisiaj to miejsce opuszczone i odwiedzane przez pasjonatów obiektów industrialnych, dawniej otoczone tajemnicą zakłady wojskowe im. Nawotki (produkujące silniki i agregaty do czołgów). Kompleks był ogromny, pod halami podobno znajdowały się schrony przeciwatomowe i podziemne fabryki. Najlepiej zachowały się dwa budynki od południa: biurowiec oraz hala imprezowa (obecnie to klub rockowy Progresja, w latach 90-tych klub Planeta, prowadzony przez bossa mafii pruszkowskiej). Wcześniej w tym miejscu znajdował się jeden z warszawskich fortów, fort Wola, który pełnił zadania głównie magazynowe.

biurowiecbiurowiecfabrykafabrykaklubklubmagazynmagazyn

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Człuchowska, ulica Fort Wola
  • Rok powstania:  1951-1951
  • Obszar MSI:  Ulrychów
  • Wysokość:   10 m
  • Funkcja:  przemysłowa
  • Styl:  industralizm
  • Związane osoby: Nowotko Marceli, Sokołowski ps. Masa Jarosław

Opis urbanistyczny:

Do ul. Fort Wola przypisane są dwa numery. Pod numerem #2 mieści się myjnia samochodowa Ehrle, natomiast większość instytucji znajduje się w dawnym biurowcu PZL-Wola pod numerem #22. Jest to m.in. Pepsi-Cola General Bottlers Poland, Klub Progresja Music Zone, Zakłady Mechaniczne Wola, NZOZ Radiologica i Romax [12].

W kompleksie przemysłowym były to budynki o numerach 100a (budynek biurowy, jedenastokondygnacyjny biurowiec wybudowany w 1974 roku [9] w technologii wielkiej płyty [5]) i 100c (początkowo na parterze była stołówka zakładowa, a na piętrze sala widowiskowo-konferencyjna [29], będąca świetlicą i salą zebrań [9], potem salę zajmowały kolejne kluby) [29]. Oba budynki mają modernistyczną bryłę i charakterystyczne rozwiązania, m.in. wysunięte bloki klatki schodowej w biurowcu, antresola i betonowa rama dookoła w budynku sąsiadującym [9].

Ul. Fort Wola prowadzi do pętli autobusowej, dalej były drogi wewnętrzne. Nieco dalej za pętlą znajdowała się portiernia (nr 52). Długi budynek za bramą po lewej zajmowały warsztaty szkolne (nr 16). Dwie największe hale na terenie zakładów to odlewnia (nr 3) oraz hala obróbki mechanicznej, kontroli jakości i hala montażu silników (nr 1). Obok niej znajdowały się hamownie silników (nr 2) [29]. Były to kabiny, w których docierano silniki [7]. Hale powstały z wykorzystaniem żelbetowych i betonowych prefabrykatów. Przykryte były płaskimi dachami, doświetlone rzędami ostrosłupowych świetlików [9]. Między halami prowadziła od południowego zachodu bocznica kolejowa. W hali na południu od bocznicy najprawdopodobniej montowano agregaty prądotwórcze. Podłużny budynek naprzeciwko odlewni, wzdłuż głównej ulicy, był najprawdopodobniej siedzibą szkoły (Technikum Mechanicznym im. Marcelego Nowotki) [29]. W części centralnej zespołu znajdował się murowany z cegły budynek biurowo-administracyjny, trzykondygnacyjny, z prostym detalem w postaci profilowanego gzymsu i cienkich lizen [9]. Był też czterdziestometrowy komin i Magazyn Sprzętu Obrony Cywilnej [7]. Pod halami od ul. Sowińskiego (nr 103), na głębokości siedmiu metrów, najprawdopodobniej istniały schrony przeciwatomowe. Miały tam powstawać amerykańskie silniki wysokoprężne. Hala zapewne nie była w ogóle oddana do użytku [7]. Hale we wschodniej części otrzymały ciekawą łupinową konstrukcję dachu [9]. Od strony północnej, przy ul. Człuchowskiej, znajduje się podstacja elektryczna 110/15kV ZMW Wola (nr 98) [30]. Właścicielem terenu jest organizacja Polski Holding Obronny, spadkobierca Bumaru [8].

W opustoszałych halach nagrywano programy telewizyjne „Gwiazdy tańczą na lodzie” i „Jak oni śpiewają” [8]. Tereny zakładów był też planem zdjęciowym serialu Czas Honoru [26].

Obiekty, pomniki, tablice:

Klub Progresja

Klub Progresja to jeden z najpopularniejszych klubów muzycznych w Warszawie. Rocznie odbywa się tutaj ponad 120 koncertów oraz inne imprezy zamknięte. Klub ma powierzchnię 1100 m2 przeznaczoną dla uczestników, dwie sceny 100 m2 i 35 m2, cztery bary oraz garderoby i prysznice dla artystów. Backstage znajduje się na dwóch piętrach. Jest też kuchnia i catering [28].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Fort W Wola

Fort W (Wola), to fort pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80-tych XIX wieku. Był typowym umocnieniem ceglano-ziemnym o narysie regularnego pięciokąta z dwoma czołami [17]. Fort mieścił kaponierę czołową, kaponiery szyjowe i dwie półkaponiery boczne. Był otoczony dwoma wałami i podwałem czołowym, znajdowały się w nim dwa odcinki kazamat koszarowych. W czasie modernizacji dobudowano parę kazamat magazynowych [19]. Usytuowany został na płaskiej i pozbawionej przeszkód naturalnych polodowcowej równinie warszawskiej. Powierzchnia fortu z przedstokiem wynosiła 35.41 ha, a średni poziom terenu wokół fortu 111 metrów. Nasypy wznosiły się nad nim na prawie 10 metrów. Zadaniem fortu była obrona kierunku zachodniego, w tym Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej oraz szosy Kaliską [16].

W latach 90-tych XIX wieku fort został przeznaczony na cele magazynowe w ramach modernizacji twierdzy [17]. Do celów magazynowych służyły dwie pary kazamat magazynowych w szyjowej części fortu [16]. Po likwidacji twierdzy w 1909 roku został częściowo rozebrany [17]. Na mocy decyzji o kasacji fort został rozbrojony latem 1913 roku [16]. W latach 1916 [17]-1917 roku władze niemieckie pozwoliły na kontynuowanie prac rozbiórkowych, przy których zatrudniono bezrobotnych. Z cegły odzyskanej z fortu wzniesiono m.in. mur wokół Cmentarza Wolskiego, a gruz służył na podsypkę przy budowie i utwardzaniu dróg [16]. W okresie międzywojennym znajdowały się tu koszary 3 Batalionu Pancernego warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej oraz oficerska i podoficerska szkoła wojsk samochodowych [17].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Fort Wola

[1900] Fort Wola (źródło)

Okres międzywojenny:


Okres międzywojenny

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Fort Wolski

[1922] Fort Wolski (źródło)

Szkoła, budynek rozebrany w 2014 roku

[1930] Szkoła, budynek rozebrany w 2014 roku (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Podczas walk II wojny światowej fort nie odegrał żadnej roli [16]. Mimo częściowego zatarcia zarysu fortu, jego wał czołowy oraz znajdujące się pod nim koszary i schrony pozostały nietknięte co najmniej do 1945 roku (teren wokół schronu na lewym barku był już wówczas całkowicie splantowany). Na krańcach wału czołowego znajdowały się dwa małe schrony. W północno-wschodniej części fortu znajdował się duży budynek, w trakcie okupacji mieściły się w nim niemieckie warsztaty samochodowe (zburzony został dopiero w 2014 roku) [31].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren Fortu Wola

[1942] Teren Fortu Wola (źródło)

Teren Fortu Wola

[1942] Teren Fortu Wola (źródło)

Teren Fortu Wola

[1942] Teren Fortu Wola (źródło)

Teren Fortu Wola

[1942] Teren Fortu Wola (źródło)

Teren Fortu Wola

[1942] Teren Fortu Wola (źródło)

Teren Fortu Wola

[1942] Teren Fortu Wola (źródło)

Odbudowa stolicy:

W 1945 roku na terenie zakładów znajdował się kompleks powojskowych baraków, ustawionych w obrysie dawnego fortu.

Zakłady Mechaniczne PZL-Wola

Po wybuchu wojny koreańskiej władze Polski Ludowej rozpoczęły projekt budowy zakładów przemysłowych nastawionych na produkcję zbrojeniową [16]. Uchwała z 18 maja 1951 roku nakazywała Ministerstwu Obrony Narodowej przekazanie do 1 czerwca 1951 roku Wojskowych Zakładów Motoryzacyjnych w Warszawie i Biura Projektowo-Konstrukcyjnego wraz ze wszystkimi urządzeniami, materiałami i kadrami Ministerstwu Przemysłu Ciężkiego, które miało zmienić profil produkcji zakładu na produkcję silników czołgowych W-2-34, ze zdolnością produkcyjną 6000 silników rocznie. Powstał Warszawski Zakład Mechaniczny nr 1 [23]. Zajmował niemal 60 ha terenu [25]. Dla zmyłki był zwany PZL Wola I [8]. Kilka lat po uruchomieniu otrzymał za patrona Marcelego Nowotkę [8].

Powierzchnia hal, z których nieustannie dochodził pomruk potężnych silników, zajmowała prawie 200 tys. m2 [8]. Podobno część tajnej produkcji dla wojska miała mieć miejsce w podziemnych halach. Na terenie znajdowało się też kilka schronów [4] mających siedem metrów głębokości [8]. Zakład posiadał własną straż pożarną [4], działała prasa zakładowa oraz radiowęzeł [5].

Zakłady specjalizowały się w produkcji silników wysokoprężnych o mocach 100-1000 KM do wyrobów cywilnych, takich jak zespoły prądotwórcze, agregaty napędowe do urządzeń wiertniczych, pompowych, jednostek pływających, pojazdów transportowych oraz do wyrobów dla wojska, takich jak czołgi i wozy zabezpieczenia technicznego [2]. W zakładach produkowano w latach 1959–1967 silniki do samochodów Żubr A-80 [3], który był poprzednikiem popularnego Jelcza. Silniki warszawskiej produkcji były dość awaryjne i w końcu Jelczańskie Zakłady Samochodowe (producent Żubra) zdecydowały się na zakup licencji silniki Leylanda [9]. Początkowo wszystkie silniki zabierała armia, ale niektóre silniki zostały przeznaczone do innych celów, np. zostały zamontowane na amerykańskiej barce desantowej, podarowanej przez Holendrów, najpierw łamiącej lód na Wiśle, potem pływającej z turystami w Kazimierzu, a w końcu jako Dźwina na Mazurach [8].

Pomnik Nawotki

Przy ulicy znajdował się pomnik Marcela Nowotki (działacza partii komunistycznej, zamordowanego w 1942 roku [21]), odsłonięty 4 stycznia 1973 roku [12]. Gdy w 1990 roku zmieniono nazwę na Zakłady Mechaniczne PZL-Wola, pomnik zniknął sprzed budynku. Przez chwilę stał w magazynie, potem został przeniesiony. Obecnie popiersie znajduje się przy drewnianej szopie kilkadziesiąt kilometrów od Warszawy w stronę Łochowa [13].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Zarys obszaru fortu

[1945] Zarys obszaru fortu (źródło)

Czasy PRL-u:

Silniki do zastosowań cywilnych produkowane były od 1968 roku w oparciu o licencję firmy Henschel, w wersji 6, 8 i 12 cylindrowej (WOLA H6, H8, H12). PZL-Wola wdrożyło do produkcji rodzinę silników WOLA 135 (100 do 600 KM) [2]. W czasach największej świetności, w latach 60-tych XX wieku, zakłady zatrudniały niemal 6000 osób [25].

W połowie lat 70-tych XX wieku fabryka miała zostać została powiększona o teren działek Jelonek Międzyprzemysłami, położonych na zachód od niej. Pozostało to jednak jedynie na papierze [8].

W 1980 roku nakręcono na terenie zakładów film o produkcji silników wysokoprężnych, w reżyserii Włodzimierza Pomianowskiego dla Wytwórni Filmów Dokumentalnych [6].

W latach 80-tych XX wieku poprowadzono linię energetyczną najwyższych napięć 110 kV [8].

Zakłady odlewały pomniki (m.in. Pomnik Małego Powstańca w 1983 roku, Pomnik Czynu Polaków czyli tzw. Trzy Orły w 1979 roku, Pomnik Chwała Saperom w 1975 roku, Pomnik Kościuszkowców w 1985 roku [3]). Aby wydobyć Trzy Orły z hali odlewni trzeba było rozebrać ścianę, potem specjalne barki Wisłą, Bałtykiem i Odrą dowiozły monument do Szczecina [8].

Na początku lat 80-tych XX wieku wysłano około stu silników do czołgów T-55 Nowotko do Egiptu. Fabryka sama nie handlowała, zrobił to Bumar, podobno z pomocą arabskiego handlarza i terrorysty. Pod koniec okresu PRL-u zaczęła się powolna agonia zakładów [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Odsłonięcie pomnika

[1972] Odsłonięcie pomnika (źródło)

Pomnik Nowotki

[1973] Pomnik Nowotki (źródło)

Marceli Nowotko

[1973] Marceli Nowotko (źródło)

Marceli Nowotko

[1973] Marceli Nowotko (źródło)

Wiercenie otworów olejowych w wałach korbowych silnika Wola-1518

[1974] Wiercenie otworów olejowych w wałach korbowych silnika Wola-1518 (źródło)

Pomnik Nowotki

[1975] Pomnik Nowotki (źródło)

Hala produkcyjna

[1975] Hala produkcyjna (źródło)

Hala produkcyjna

[1975] Hala produkcyjna (źródło)

Hala produkcyjna

[1975] Hala produkcyjna (źródło)

Zakłady Mechaniczne im. Nowotki

[1975] Zakłady Mechaniczne im. Nowotki (źródło)

Zakłady Mechaniczne im. Nowotki

[1975] Zakłady Mechaniczne im. Nowotki (źródło)

Zakłady Mechaniczne

[1980] Zakłady Mechaniczne (źródło)

Plan zakładów PZL Wola

[1980] Plan zakładów PZL Wola (źródło)

Zakłady im. Nowotki

[1986] Zakłady im. Nowotki (źródło)

Przemiany 1989-2000:

Po 1989 roku firma produkowała na podstawie własnej dokumentacji silniki S12U o mocy 850 KM oraz S1000 i S1000R o mocy 1000 KM. Najpopularniejszymi wyrobami były agregaty napędowe WOLA 24ANf, agregaty pompowe WOLA 67AN, agregaty napędowe morskie WOLA 116ANM i WOLA 76ANM, zespoły prądotwórcze WOLA 84ZPP, ZP 201.11, ZP 301.11, ZP 401.11, zespoły prądotwórcze morskie WOLA 104ZPM [2]. Agregaty te są używane w szpitalach, w Pałacu Prezydenckim, na stacji arktycznej Arctowskiego, czy na statku Pogoria [5].

Fabryka zatrudniała coraz mniej osób, a święcący pustkami budynek biurowy poszedł pod wynajem [25]. Tu powstały pierwsze biura i magazyny polskiego oddziału Pepsi Cola [8]. W połowie lat 90-tych XX wieku znalazło tu swoją siedzibę m.in. Starostwo Powiatu Warszawskiego Zachodniego [17]. W 1990 roku nazwę zakładów zmieniono na PZL Wola [10].

Klub Planeta

Klub Planeta (ul. Fort Wola #22) otwarto na przełomie 1997 i 1998 roku. Właścicielem był słynny gangster pruszkowski Jarosław Sokołowski, znany jako Masa. Trzypoziomową Planetę, mieszczącą 4000 osób wyróżniał rozmach. Na imprezy przyjeżdżał m.in. syn Kaddafiego z Libii, dziewczyny ze Spice Girls, muzycy Modern Talking czy bokserzy Dariusz Michalczewski i Andrzej Gołota. Podobno była to jaskinia rozpusty, do której chciał wejść prawie każdy. Kieliszki napełniano 96% spirytusem, potem całość podpalano. Klub przyciągał piękne kobiety, które występowały na scenie i „usługiwały” na zapleczach. Jak głosi anegdota, po wejściu do klubu koszykarz Chicago Bulls Dennis Rodman powiedział tylko: "Mam niewiele czasu. Dajcie mi dziewczynę, trochę koksu i cygaro", a jego zamówienie od razu zrealizowano [25].

Po zamknięciu Planety jej miejsce zajął klub Magnetic o podobnym profilu muzycznym, a od 2014 roku działa tu klub Progresja, dzięki której budynek kojarzy się głównie z muzyką rockową [25].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Klub Planeta

[1995] Klub Planeta (źródło)

Loża Masy w klubie

[1998] Loża Masy w klubie (źródło)

XXI wiek:

W 2009 (2012 [3]) roku wyodrębniono część firmy o nazwie Zakład Wola, będący trzonem produkcyjnym przedsiębiorstwa [2], która kontynuowała działalność przedsiębiorstwa w zakresie produkcji wyrobów cywilnych i prowadziła serwis [3]. W 2011 roku oddział warszawski został podległy oddziałowi PZL-Wola w Siedlcach. Zakłady prowadziły działalność do 2012 (2011 [10]) roku [2].

Większość zabudowy zakładów istniała jeszcze w 2013 roku. W 2014 roku pozostały dwie największe hale – odlewnia oraz hala montażu silników. Większość obiektów została wyburzona. Do 2016 roku przetrwała tylko hala montażu silników, komin i obiekty w ich bezpośrednim otoczeniu (oraz budynek biurowy).

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Klub Planeta

[2000] Klub Planeta (źródło)

Klub Planeta

[2000] Klub Planeta (źródło)

Popiersie Nowotki

[2008] Popiersie Nowotki (źródło)

Technikum Mechaniczne

[2008] Technikum Mechaniczne (źródło)

Biurowiec

[2009] Biurowiec (źródło)

Hale produkcyjne

[2010] Hale produkcyjne (źródło)

Warsztaty

[2010] Warsztaty (źródło)

Świetlica

[2010] Świetlica (źródło)

Mozaika ze szkła

[2012] Mozaika ze szkła (źródło)

Biurowiec

[2013] Biurowiec (źródło)

Biurowiec

[2013] Biurowiec (źródło)

Radiologica

[2013] Radiologica (źródło)

Zakłady Mechaniczne

[2014] Zakłady Mechaniczne (źródło)

Hale produkcyjne

[2014] Hale produkcyjne (źródło)

Hale produkcyjne

[2014] Hale produkcyjne (źródło)

Hale produkcyjne

[2014] Hale produkcyjne (źródło)

Hale produkcyjne

[2014] Hale produkcyjne (źródło)

Hale produkcyjne

[2014] Hale produkcyjne (źródło)

Hale produkcyjne

[2014] Hale produkcyjne (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Hale zakładów PZL Wola

[2014] Hale zakładów PZL Wola (źródło)

Komin

[2014] Komin (źródło)

Wnętrza

[2014] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2014] Wnętrza (źródło)

Progresja

[2015] Progresja (źródło)

Progresja

[2015] Progresja (źródło)

Hale PZL Wola

[2015] Hale PZL Wola (źródło)

Pozostałości hal

[2016] Pozostałości hal (źródło)

Pozostałości hal

[2016] Pozostałości hal (źródło)

Opis przygotowano: 2017-11