Jeziorko Czerniakowskie to jedno z zachowanych starorzeczy Wisły. Jego powierzchnia dosyć szybko się zmniejsza, źródła podają, że wynosi między 15 – 20 ha, długość między 1.5 – 1.8 km, maksymalna szerokość od 0.1 – 0.2 km, maksymalna głębokość 4.5 – 5.8 m, a średnia głębokość ok. 2.5 m. [6][10][12][26]. Do najpłytszych należy północno-zachodni fragment, najgłębiej jest w środkowej części jeziora [26].

Dno ma kształt niecki wypełnionej mułem, jedynie w kilku miejscach pojawia się podłoże żwirowo-kamieniste. Jeziorko jest zasilane przez Kanał „W” w południowej części, który rozpoczyna się w całkowicie już zarośniętym i zabagnionym Jeziorku Sielanka oraz przez duży kanał burzowy, odprowadzający wodę z osiedla Sadyba. Występuje również w kilku miejscach zasilanie podziemne. Woda odpływa melioracyjnym Kanałem Siekierkowskim [6].

Przebiegający w połowie jeziora most drogowy dzieli je na część południową i północną, które różnią się morfologią i zagospodarowaniem. Na północy jest cicho i spokojnie, porasta je trzcinowisko z lęgowiskami ptaków. Graniczy z nieużytkami i działkami [6]. Część południowa jest intensywnie wykorzystywana w celach rekreacyjno-wypoczynkowych. Występują plaże pozbawione szuwarów, kąpielisko (mierzona jest czystość wody [9]) przy ośrodku rekreacyjno-wypoczynkowym WOPR [8]. W sąsiedztwie znajduje się stadnina TKKF Hubert oraz kompleks sportowy KS Delta Czerniaków z pełnowymiarowym boiskiem do piłki nożnej i kilkoma kortami tenisowymi, gdzie trenował Robert Lewandowski [21]. Część południowa przyciąga też wędkarzy obfitością ryb i możliwością przemierzania tafli akwenu w łodziach [9].

Rezerwat

Jeziorko Czerniakowskie jest największym zbiornikiem wodnym Warszawy, położonym jedynie 6 km od centrum [13]. Wraz z otuliną (łącznie 46,83 ha) zostało ustanowione rezerwatem przyrody. Taflę wody w strefie przybrzeżnej zdobi wynurzona roślinność wodna w postaci objętego ochroną ścisłą [7] grążela żółtego i grążela białego. Pod wodą zaś ciągną się gęste i bujne zielone „łąki” moczarki kanadyjskiej, wywłócznika i rdestnicy [6]. Spotyka się również: rzęsę drobną, strzałkę wodną, rogatka sztywnego, żabiścieka pływającego i osokę aloesową [10]. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 46 gatunków drzew i 27 gatunków krzewów, będących w znaczniej mierze pozostałością dawnych lasów łęgowych doliny Wisły: łęgu jesionowo-wiązowego i wierzbowo-topolowego [16] – czarny bez, topole, wiązy, szakłaki [12].

W ciągu roku notuje się tutaj ponad 50 gatunków ptaków. W północnej części można obserwować kilka par bączków. Na wodzie pojawiają się łyski, kokoszki wodne, perkozy dwuczube, mewy, rybitwy, nurogęsi oraz różne gatunki kaczek, a w trzcinowisku i na brzegach trzciniaki, trzcinniczki, strzyżyki, czaple siwe, remizy, wąsatki. Na łąkach rezerwatu można spotkać brzęczki, rokitniczki, łozówki, ziarnojady, kuropatwy, czajki, a w okolicznych ogródkach działkowych sikory, rudziki, drozdy oraz szpaki. Na pobliskiej elektrociepłowni gniazdują sokoły wędrowne, spotyka się też w okolicy inne drapieżniki: błotniaki stawowe, krogulce, jastrzębie. Sporadycznie nad jeziorkiem mogą pojawić się nury [11].

Wśród żab króluje żaba trawna. Ropucha szara zamieszkuje nadwodne szuwary i okoliczne łąki. Gady reprezentuje popularny i niejadowity zaskroniec [10]. Z występujących w rezerwacie ssaków należy wymienić: karczownika, badylarkę, piżmaka, rzęsorka, łasicę, jeża, krety i norki amerykańskie. Te ostatnie są niestety odpowiedzialne za wiele zniszczeń w lęgach tutejszych ptaków. W 2009 roku zadomowiły się tu również trzy pary bobrów. Interesująco wygląda również świat bezkręgowców, w tym raki pręgowane oraz cztery gatunki małży (m.in. chroniona szczeżuja wielka) [6]. W wodach żyją: szczupaki, sumy, sandacze, okonie, węgorze, liny, płocie, leszcze, wzdręgi, jazgarze, karpie, tołpygi, jazie, karasie, ukleje, krąpie, różanki i miętusy [6].

Nurkowie opowiadają legendy o mieszkających na dnie węgorzach, których samice jesienią, cztery dni po pełni księżyca, wyruszają na tarło do Morza Sargassowego. Ponieważ jezioro nie ma połączenia z Wisłą, czołgają się do niej lądem z prędkością 3 km/h [30].

Klon jesionolistny nad Jeziorkiem Czerniakowskim pojawił się w 1945 roku ze względu na swój pionierski charakter. Koroną skarpy ciągnącej się wzdłuż ul. Jeziornej biegły linie niemieckich okopów. Po wojnie zasypano je gruzami z Sadyby. Do dziś widać tu cegły w ścieżce i u podnóża skarpy. Szybko rosnące klony, wysiały się pierwsze i w wielu miejscach wygrały walkę o światło z rodzimymi gatunkami drzew, zajmując ich siedliska [31].

U szczytu skarpy znajduje się głaz upamiętniający 21-letniego Józefa Bema, który zginął w 1943 roku w wodach Jeziorka Czerniakowskiego. Ustawiony został tu przez matkę tragicznie zmarłego [8].

W plejstocenie lądolód tamował odpływ wód Wisły, przez co został usypany piaszczysty taras nadzalewowy. Wycofanie się lądolodu spowodowało wcięcie się rzeki w nagromadzone utwory piaszczyste. W holocenie piaski i mady Wisły gromadziły się na tarasie zalewowym, najmłodszym i najniższym z tarasów. Wisła, jest rzeką o płytkim, płaskim dnie. Od połowy XIV wieku, aż do dwudziestego wieku na odcinku warszawskim posiadała cechy rzeki roztokowej [2]. Charakterystyczne dla tego typu rzek są m.in. łachy czy starorzecza, nazywane też jeziorami przyrzecznymi lub paleomeandrami. Przykładem takiego jeziora jest Jeziorko Czerniakowskie, którego akwen, niegdyś stanowiący fragment koryta, a następnie odcięty wałem przykorytowym, jest obecnie niezależnym zbiornikiem wodnym [3][4]. Kształt zbiornika wskazuje na proces erozji bocznej, gdyż opór stawiany nurtowi przez krawędź spowodował wygięcie osi środkowej części jeziorka. Rezerwat pod względem geomorfologicznym, jest usytuowany na granicy tarasów zalewowego i nadzalewowego [26].

Dokumentacja historyczna Czerniakowa sięga XIV wieku. W średniowieczu wieś była niewielkim folwarkiem, natomiast dzięki swoim walorom przyrodniczym w XV wieku stała się posiadłością szlachecką podkomorzego Hinczy Cedlica, protoplasty rodu Czerniakowskich. W drugiej połowie XVI wieku nad jeziorkiem zaczęło rozwijać się rybołówstwo, wybudowano też jednokołowy młyn wodny [5][6].

Prawdziwy rozkwit Czerniakowa przypadł na wiek XVII, kiedy to marszałek wielki koronny, Stanisław Hierakliusz Lubomirski wszedł w posiadanie wsi w nagrodę za szczególne zasługi w bitwie pod Wiedniem [27]. Wybudował przed 1687 rokiem drewniany dwór w Czerniakowie, który wzniósł nad samym brzegiem Jeziorka Czerniakowskiego. Pomiędzy dworem, a istniejącym do dzisiaj kościołem i klasztorem Bernardynów, wzdłuż drogi ciągnęła się wieś [28]. Po jego prawej stronie dworu, nad brzegiem jeziora, wznosiły się zabudowania folwarku, nawiązując do włoskiego wzorca villa rustica [28].

Na początku XIX wieku wieś Czerniaków wraz z folwarkiem i jeziorem należała do dóbr Potockich. Grunty folwarku rozciągały się po obu stronach Jeziorka. Do prac na polach rozciągających się po jego wschodniej stronie przewożono robotników promem uruchomionym na wysokości dworku [26].

Dwór i wieś zaznaczone są na mapie wojskowej okolic Warszawy z 1843 r. Prawdopodobnie były to już ostatnie chwile istnienia budowli. Zbudowana z drewna najpewniej zaczęła się rozpadać, a następnie ją rozebrano. W latach 80-tych XX wieku w pobliżu usypano wały z fosami oraz zbudowano dwa forty - Czerniaków i Augustówka [28].

Czerniaków wraz z Mokotowem i Żoliborzem przyłączono do Warszawy w czasie I Wojny Światowej (w 1916 roku), przez co dalszy ich rozwój był nieuchronny [18]. W 1922 roku prowadzono badania flory otuliny Jeziorka Czerniakowskiego [16]. Brakuje źródeł, które stwierdzałyby, że jeziorko dawniej było wykorzystywane w celach innych niż do połowu ryb czy jako miejsce rekreacji [22].

W 1938 roku jeziorko Czerniakowskie, wraz z większością przylegających do niego terenów, zostało wykupione z rąk prywatnych przez Prezydenta Stefana Starzyńskiego, który zamierzał założyć na tych terenach ośrodek rekreacyjny z parkiem i kąpieliskiem. Planów nie udało się zrealizować, ale jeziorko oraz grunty je otaczające pozostały w rękach władz miejskich [26].

Drewniany most

Ulicę Goraszewską z ulicą Statkowskiego spinał drewniany most prowadzący przez Jeziorko. Zbudowany został w latach 30 XX wieku jako preludium Miasta Ogrodu Czerniaków, którego wschodnia część miała powstać za Jeziorkiem, na terenach rozparcelowanego Folwarku Czerniaków. Wcześniej jedyną drogę łączącą Czerniaków z Siekierkami stanowiła ul. Wolicka lub drewniany prom kursujący między brzegami za dworkiem przy ul. Bernardyńskiej. Most będący przedłużeniem ulicy Goraszewskiej został spalony przez Niemców w 1945 roku. Odbudowany, służył mieszkańcom Sadyby do 1973 roku. Wterenie znajdują się jego pozostałości, kamienie przyczółków, drewniane słupy telefoniczne, ujście dawnego kanału burzowego w skarpie. Jego wschodni przyczółek sięgał dzisiejszej przystani wędkarskiej. Most dzielił Jeziorko na część prywatną i publiczną, był promenadą spacerową jak sopockie molo. Przy drugim brzegu, po prawej stronie mostu stał na palach wbitych w dno Jeziorka duży drewniany dom kryty strzechą. Pełnił funkcje m.in. wylęgarni ryb, skupu żab, hodowli norek, bazy sprzętu wodniackiego oraz miejsca spotkań sadybiańskiej młodzieży. Tu również można dostrzec resztki spróchniałych pali [30].

Według miejscowej legendy w tym rejonie, na dnie Jeziorka, spoczywa czołg Korpusu Pancernego 1 AWP, który podczas ofensywy zimowej w styczniu 1945 roku, po sforsowaniu Wisły w rejonie Zawad, omyłkowo wjechał na taflę zamarzniętego Jeziorka Czerniakowskiego i zapadł się pod wodę [30].

Jeziorko przez długi czas sąsiadowało jedynie z niewielkim osiedlem willowym - Sadybą, powstałym w okresie międzywojennym [26].

W latach 60-tych XX wieku nad jeziorkiem wybudowano żelbetowy trzyprzęsłowy most o długości 96 metrów, łączący Augustówkę z Czerniakowem i Sadybą [14]. W przekroju poprzecznym pomost składa się z jezdni o szerokości 7 m oraz chodnika o szerokości 3 m po obu stronach. Obiekt wyposażony jest w balustrady stalowe o wysokości 1 m. Za przyczółkami, po obu stronach mostu, zlokalizowane są schody skarpowe [25].

18 lutego 1987 roku w celu uchronienia przed nadmierną urbanizacją oraz utworzenia miejsca wypoczynkowego dla mieszkańców stolicy, na mocy zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych został powołany Rezerwat Przyrody Jeziorko Czerniakowskie. Objął on 46,83 ha powierzchni, w skład którego wchodzi samo starorzecze oraz przyległe do niego tereny [1].

W latach 60-tych i 70-tych XX wieku odbywały się tu pierwsze zawody pływackie [23].

Pod koniec lat 70-tych XX wieku dokonano melioracji między jeziorkiem, a ul. Augustówką [26].

W latach 90-tych XX wieku doszło do pożaru, w którym spłonęły zabudowania służące do przechowywania łodzi i kajaków, pochodzące z czasów przedwojennych [15]. Nie ma również już śladu po drewnianym mostku-kładce, który łączył przeciwległe brzegi w południowej części jeziora [6]. W latach 1991-1994 na Jeziorku Czerniakowskim odbywały się imprezy triathlonowe [24].

Jeziorko Czerniakowskie z roku na rok zmniejsza swoją powierzchnię. Tafla jeziora się obniża, a jego granice zarastają. Wpływa na to rozbudowa okolicznych blokowisk, m.in. osiedla mieszkaniowego Bernardyńska w latach 80-tych XX wieku [19]. W latach 2011-2013 zaobserwowano spadek poziomu wód o 25 cm [20]. W maju 2012 roku zarządzeniem Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie przyjęto plan ochrony rezerwatu [22]. Obecnie istnieje stały konflikt między obrońcami przyrody i hydrologami, a deweloperami, dla których teren jest atrakcyjnym miejscem inwestycji [17].

W 2014 roku z inicjatywy Andrzeja Skorykowa zostały zorganizowane Pierwsze Mistrzostwa Warszawy w Pływaniu na Wodach Otwartych [23]. W 2016 roku wokół jeziorka z inicjatywy Przemysława Paska umieszczono 48 tablic edukacyjnych, które zostały wkomponowane w zielone otoczenie [29].