Lidl Radzymińska (Huta Szkła Targówek)


Lidl Radzymińska (Huta Szkła Targówek)

Obiekt, który zajmuje obecnie dyskont sieci Lidl, został w połowie rozbudowany po zakupie działki przez sieć od spadkobierców (którym udało się teren odzyskać), a w połowie jest to dawna hala Huty Szkła Targówek. Ma unikalne w skali kraju sklepienie, powstałe w czasie odbudowy zniszczeń wojennych. Sama Huta w okresie międzywojennym była jednym z największych zakładów przemysłowych na Targówku. Produkowano tu szkła specjalistyczne, uniezależniając kraj od importu z Niemiec. Tuż przed II wojną światową powstawały tu eksperymentalnie szklane granaty, a w czasie okupacji zakład dostarczał organizacjom podziemnym fałszywe dokumenty.

rejestr zabytkówrejestr zabytkówsklep wielkopowierzchniowysklep wielkopowierzchniowy

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Radzymińska
  • Rok powstania:  1927-1927
  • Obszar MSI:  Targówek Mieszkaniowy
  • Wysokość:   8 m
  • Funkcja:  handlowa
  • Styl:  industralizm
  • Związane osoby: Klimczak Kazimierz

Opis urbanistyczny:

Przy ul. Radzymińskiej #116 mieści się dyskont Lidla. Budynek jest zbudowany z dwóch części, które zostały połączone szklanym łącznikiem. Historyczny fragment w głębi działki (jest tu część hali sprzedażowej oraz magazyn) przykryto białym tynkiem z zewnątrz i pomalowano na ciemny kolor w środku. Przetrwały tu zabytkowe kratownice z drewnianymi elementami, na których odtworzono zabytkowy dach. Od ul. Radzymińskiej dobudowano drugą, nowoczesną halę. Obiekt nawiązuje bryłą do oryginalnego budynku i również ma dach wsparty na łukowych podporach [5].

Z tyłu budynku, obok rampy rozładunkowej zachował się komin po dawnej kotłowni oraz oryginalny piec żeliwny, prawdopodobnie z 1879 roku [8].

Stara część hali jest wpisana do gminnej ewidencji zabytków [6].

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Historia huty szkła zaczyna się w 1879 roku, kiedy wybudowała ją firma Kijewski, Scholtze i s-ka, Spółka Akcyjna Fabryk Chemicznych i Huty Szklanej. Zakłady mieściły się przy zbiegu ul. Zabranieckiej i ul. Siarczanej [8], a biura przy ul. Senatorskiej, ul. Elektoralnej oraz ul. Orlej [2]. Według niektórych źródeł zakład od razu powstał w dzisiejszym miejscu po drugiej stronie torów [10], według innych dopiero Kazimierz Klimczak wydzierżawiając zakład przeniósł go na ul. Radzymińską [2], a budynki powstały od podstaw na zakupionym w 1925 roku na potrzeby tej inwestycji gruncie [1].

Huta produkowała głównie szkło laboratoryjne i opakowania szklane na potrzeby znajdującej się w sąsiedztwie firmy wykorzystującej naczynia na chemikalia. W hucie zatrudnionych było wówczas 150 robotników [8]. Mimo wzrastającej produkcji zakład okazał się nierentowny i od 1908 roku był dzierżawiony [10].

Okres międzywojenny:

Huta Szkła Targówek

Fabryka jako Huta i Rafineria Szkła Targówek [4] została uruchomiona 28 listopada 1927 roku staraniem Kazimierza Klimczaka działającego jako wspólnik firmy F. Karolewski i K. Klimczak (Sprzedaż Szkła Aptecznego i Utensylii F. Karolewski [2]), zajmującej się zaopatrzeniem aptek i zakładów naukowych w specjalistyczne gatunki szkła. Dyrektorem technicznym został inżynier Józef Peszel [1].

Budynek główny był unikalnym w skali kraju przykładem budownictwa przemysłowego, ze względu na drewnianą walcowatą konstrukcję dachu. Potężny drewniany dach bez filarów, kolumn czy podpór przykrywał halę o powierzchni 700 m2. Konstrukcja została wykonana z pięciu drewnianych deskowych dźwigarów kratowych. Każdy dźwigar o rozpiętości 23.5 m był kratownicą łukową o dwóch pasach równoległych i przekroju dwuteowym, opartą na ścianach zewnętrznych. W dźwigarach zastosowano ściąg stalowy, dodatkowo podtrzymywany przez dwa wieszaki. Na dachu umieszczono drewniany świetlik, przebiegający przez całą długość i oparty na pasach górnych kratownicy [1].

Na terenie zakładów znajdował się dodatkowo dom kierownika, mieszczący biuro fabryczne i mieszkanie kierownika fabryki [1]. Były też portiernia [8], kotłownia z kominem i skład węgla [1].

W 1931 roku wyodrębniły się dwie firmy: Karolewski - Hurtowe Składy Szkła oraz Huta i Rafineria Szkła Targówek Kazimierz Klimczak i Synowie. Pod tą nazwą przedsiębiorstwo działało do chwili upaństwowienia [1]. Był to jeden z największych zakładów przemysłowych Targówka [5]. Produkowano tu od 1932 roku szkło techniczne, stosując najbardziej zaawansowane technologie. Tylko tu w Polsce wytwarzano szkło farmaceutyczne i laboratoryjne wymagające wyjątkowej odporności chemicznej (oznaczone nazwą handlową ALBOREX, uniezależniając się od importu z Niemiec), tu produkowano szkło żaroodporne (stosowane m.in. w lampach łukowych, służących do oświetlania ulic), szkło apteczne i perfumeryjne, ampuły do sterylizacji i przechowywania płynów iniekcyjnych, szkło przeznaczone do artykułów gospodarstwa domowego (KARO) [1]. Fabryka wyrabiała też dla celów elektrotechnicznych: klosze, plafony, profitki, talerzyki do żyrandoli matowane i rżnięte, tulejki matowane, reflektory do srebrzenia, szkła do opraw porcelanowych oraz ze szkła specjalnego bańki szklane, rurki i pręciki do żarówek elektrycznych czy rurki do oświetlenia neonowego [14].

W 1932 roku dochody ze sprzedaży osiągnęły 800 tys. zł. W 1934 roku kapitał zakładowy wynosił 250 tys. zł. Firma zatrudniała 185 robotników, trzy osoby personelu technicznego i sześciu urzędników [2]. Huta Targówek wybudowała dla pracowników dom mieszkalny przy ul Handlowej 20. Przez cały czas funkcjonowała w zakładzie kasa pożyczkowa [1]. Tutaj wykonano pojemnik na serce Józefa Piłsudskiego, w którym spoczywa ono na wileńskim cmentarzu [1]. Huta w 1938 roku zatrudniała 390 osób [9].

Na zlecenie wojska prowadzono też eksperymentalną produkcję szklanych granatów (kryptonim „woda kwiatowa") [1]. Skończyło się jedynie na próbach, gdyż miały one za małą siłę rażenia [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Huta i Rafineria Szkła Targówek

[1930] Huta i Rafineria Szkła Targówek (źródło)

Hala piecowa i fabryczna

[1935] Hala piecowa i fabryczna (źródło)

Wnętrze huty

[1935] Wnętrze huty (źródło)

Wnętrze huty

[1935] Wnętrze huty (źródło)

Przekrój

[1935] Przekrój (źródło)

Dom mieszczący biuro fabryczne i mieszkanie kierownika fabryki

[1935] Dom mieszczący biuro fabryczne i mieszkanie kierownika fabryki (źródło)

Hala piecowa, komin i skład węgla

[1935] Hala piecowa, komin i skład węgla (źródło)

Posesja

[1935] Posesja (źródło)

Grupowe zdjęcie dyrekcji, urzędników i robotników

[1937] Grupowe zdjęcie dyrekcji, urzędników i robotników (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

8 września 1939 roku huta została zbombardowana i niemal całkowicie spalona i zburzona [1]. Główna hala straciła trzy ściany i dach [1]. Fabrykę odbudowano w listopadzie 1940 roku [1], a zakład zapewne zyskał dach istniejący do dziś. Powstał on w trzy miesiące i zrobili go miejscowi cieśle [11].

Pod koniec 1940 roku zmarł Kazimierz Klimczak, a jego obowiązki przejął syn Tadeusz, który prowadził zakład do końca jego istnienia. Produkcję wznowiono na początku 1941 roku. Władze okupacyjne narzuciły obowiązek produkcji butelek na potrzeby Monopolu Spirytusowego. Za dostarczony towar płacono wódką. Dyrekcja Huty stworzyła hurtownię alkoholu, który sprzedawano lokalom gastronomicznym, pozyskując w ten sposób pieniądze na pensje. Zaświadczenia o pracy wystawiane przez zakład były traktowane przez Niemców jako ważne i wiarygodne. Fałszywe informacje o zatrudnieniu dostarczane były m.in. władzom podziemia. Z takim dokumentem poruszał się po mieście m.in. Józef Rybicki, dowódca Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (KEDYW) Okręgu Warszawskiego [1].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Spalona hala piecowa

[1939] Spalona hala piecowa (źródło)

Spalona hala piecowa

[1939] Spalona hala piecowa (źródło)

Spalona hala piecowa

[1939] Spalona hala piecowa (źródło)

Spalone magazyny

[1939] Spalone magazyny (źródło)

Odbudowa stolicy:

W 1944 roku huta została po kolejny raz uszkodzona, a urządzenia zrabowane [1]. Kompleks został zniszczony w 80%, a straty zostały wycenione na 1.7 mln zł [6]. Podczas odbudowy nie było możliwe zachowanie wysokiej jakości deskowania i elementów więźby dachowej, wykonanych z materiałów odzyskiwanych z ruin zburzonej Warszawy [7]. Otynkowana na szaro hala otrzymała proste podziały lizenami (elewacja szczytu) i rzędem blend arkadowych (elewacje boczne), nad którymi umieszczono okna [10].

Fabryka pod koniec 1946 roku wznowiła produkcję, dochodząc do przedwojennego poziomu [1]. Podobno warszawscy plastycy przeprowadzali tu próby w dziedzinie szkła unikatowego [9]. W 1948 roku zakład znacjonalizowano. Utracono wtedy całkowicie wiedzę dotyczącą produkcji wysokogatunkowego szkła, co skazało Polskę na trwającą do lat 80-tych XX wieku konieczność importu tych produktów. Zakłady działały do 1963 roku, kiedy przeniesiono je do Wołomina i połączono z tamtejszą hutą szkła [1].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Posesja

[1945] Posesja (źródło)

Czasy PRL-u:

Sąsiedni Zakład Przemysłu Tłuszczowego wykorzystywał budynki huty na powierzchnie magazynowe [8]. W okresie PRL-u mieścił się tu też BESAR [2], czyli Biuro Sprzedaży Materiałów Budowlanych. Sprzedawano tu środki do gaszenia ognia, kleje do celów budowlanych, farby i kredę, środki przeciwkorozyjne, środki do konserwowania drewna; maty, linoleum, glazurę i inne wyroby służące do pokrywania podłóg (z tworzyw sztucznych i gumy) czy tapety [13]. Można było tu kupić materiały budowlane za złotówki, ale aby coś dostać, trzeba było stanąć w ogonku już o czwartej rano [12].

Przemiany 1989-2000:

Do przełomu XX i XXI wieku przetrwało kilka kompletnie zdewastowanych budynków [5]. Zajęły je magazyny, kilka sklepów z meblami i kafelkami [4].

XXI wiek:

Od lat 90-tych XX wieku o zwrot gruntu walczyli spadkobiercy. W 2012 roku [3] po trwającym 22 lata postępowaniu sądowym, majątek odzyskał [1] wnuk Kazimierza Klimczaka, Tadeusz Klimczak Junior [11]. Podatek gruntowy był jednak zbyt wysoki i w 2014 roku ogłosił on symboliczne zamknięcie działalności Huty. W hali głównej urządzono tygodniową wystawę obrazów i rzeźb współczesnych artystów (Aldona Jabłońska-Klimczak, Nika Jabłońska, Adriana Majdzińska, Czesław Podleśny), nadając jej tytuł „Pożegnanie Huty" [1]. Następnie teren został sprzedany sieci Lidl, który półtorarocznym remoncie (zburzono mur oraz mniejsze budynki) otworzył swój sklep w czwartek 8 czerwca 2017 roku [5].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Ogrodzenie

[2007] Ogrodzenie (źródło)

Komin

[2008] Komin (źródło)

Zabudowania

[2011] Zabudowania (źródło)

Pozostałości po BESAR

[2011] Pozostałości po BESAR (źródło)

Zabudowania

[2012] Zabudowania (źródło)

Zabudowania

[2012] Zabudowania (źródło)

Posesja

[2013] Posesja (źródło)

Wystawa Pożegnanie Huty

[2014] Wystawa Pożegnanie Huty (źródło)

Sklepienie

[2014] Sklepienie (źródło)

Pozostałości

[2014] Pozostałości (źródło)

Pozostałości

[2014] Pozostałości (źródło)

Pozostałości

[2014] Pozostałości (źródło)

Pozostałości

[2014] Pozostałości (źródło)

Zabudowania huty szkła

[2014] Zabudowania huty szkła (źródło)

Zabudowania huty szkła

[2014] Zabudowania huty szkła (źródło)

Zabudowania huty szkła

[2014] Zabudowania huty szkła (źródło)

Zabudowania huty szkła

[2014] Zabudowania huty szkła (źródło)

Sklepienie

[2014] Sklepienie (źródło)

Bocznica kolejowa

[2014] Bocznica kolejowa (źródło)

Mocowania dachu

[2015] Mocowania dachu (źródło)

Mocowania dachu

[2015] Mocowania dachu (źródło)

Mocowania dachu

[2015] Mocowania dachu (źródło)

Posesja

[2015] Posesja (źródło)

Przebudowa

[2016] Przebudowa (źródło)

Hala

[2016] Hala (źródło)

Budowa hali

[2016] Budowa hali (źródło)

Budowa hali

[2016] Budowa hali (źródło)

Lidl

[2017] Lidl (źródło)

Szklany łącznik

[2017] Szklany łącznik (źródło)

Lidl

[2017] Lidl (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Komin

[2017] Komin (źródło)

Lidl

[2019] Lidl (źródło)

Posesja

[2020] Posesja (źródło)

Komin i rampa rozładunkowa

[2021] Komin i rampa rozładunkowa (źródło)

Opis przygotowano: 2021-05