Prawosławne Seminarium Duchowne (PSD, ul. Paryska #27) mieści się w prostokątnym, trzykondygnacyjnym kremowym budynku [11]. Na krótszej ścianie, od frontu znajdują się trzy osie. Na środkowej umieszczono wejście w niewielkim ryzalicie, do którego wchodzi się po dwubiegowych schodach. Nad wejściem znajduje się półkoliste okno, pozostałe okna są prostokątne. Narożniki zostały udekorowane boniowaniem. Przed najwyższą kondygnacją znajduje się wydatny śródgzyms. Całość wieńczy metalowy, ażurowy krzyż. Od frontu są cztery poziomy okien, z czego poziom rysujący trzecią kondygnację ma poziome wąskie okna po bokach i blendę pośrodku. Wzdłuż budynku jest to pojedyncza druga kondygnacja, co podkreślają wysokie pojedyncze okna.

Metalowe ogrodzenie, które okala dzisiaj posesję, pochodzi z cerkwi św. Aleksandra Newskiego w Granicy, z 1884 roku [20]. Seminarium jest wpisane do gminnej ewidencji zabytków [8].

Prawosławne Seminarium Duchowne

Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie jest wyższą szkołą zawodową. W szkole mogą studiować osoby wyznania prawosławnego, które ukończyły szkołę średnią i uzyskały świadectwo dojrzałości [1], w trybie stacjonarnym tylko mężczyźni, na studiach zaocznych również kobiety [15].

W seminarium oprócz przedmiotów teologicznych naucza się języków: cerkiewno-słowiańskiego, rosyjskiego, angielskiego, greckiego, łaciny oraz do wyboru białoruskiego lub ukraińskiego [4]. Oprócz zajęć teoretycznych wiele miejsca zajmuje modlitwa, praktyka i służba Kościołowi [3]. Cykl nauczania trwa trzy lata, a nauka jest bezpłatna. Ukończenie szkoły jest równoznaczne z uzyskaniem dyplomu ukończenia seminarium duchownego oraz uzyskaniem dyplomu licencjata teologii prawosławnej [1].

W latach 1951-1998 Seminarium ukończyło ponad 430 absolwentów, z których 2/3 przyjęło święcenia kapłańskie. Na dzień 31 grudnia 1998 roku w Prawosławnym Seminarium Duchownym w Warszawie pracowało 19 wykładowców i kształciło się 43 alumnów [16].

Właścicielem jest Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (PAKP) [1]. Seminarium podlega bezpośrednio zwierzchnikowi Kościoła, Jego Eminencji Wielce Błogosławionemu Sawie, Metropolicie Warszawskiemu i całej Polski, a za jego pośrednictwem Świętemu Soborowi Biskupów [3]. Stanowisko rektora zajmowali kolejno ks. Aleksander Kalinowicz (1951), ks. Serafim Żeleźniakowicz (1951-1970), ks. Wiaczesław Rafalski (1970-1974), ks. Rościsław Kozłowski (1974-1977), ks. Jan Sezonow (1977-1987), ks. Jerzy Tofiluk (1987-) [4].

Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie utrzymywane jest ze składek wiernych [15].

Mieści się tu również internat metropolitalny Prawosławnego Seminarium Duchownego [8].

Cerkiew pw. Wprowadzenia do świątyni Najświętszej Bogurodzicy

W budynku znajduje się cerkiew pw. Wprowadzenia do świątyni Najświętszej Bogurodzicy. Mimo ograniczonej powierzchni, w nabożeństwach uczestniczą również prawosławni studenci innych warszawskich uczelni i mieszkańcy Warszawy [2]. Cerkiew służy seminarzystom jako miejsce porannych i wieczornych modlitw, a w niedziele i święta sprawowana jest tu Eucharystia, na której bywa dodatkowo kilkanaście osób [16]. Przy cerkwi mieści się parafia Wprowadzenia do Świątyni Przenajświętszej Bogurodzicy. Administratorem parafii jest rektor Seminarium [5].

W kaplicy znajdują się ikony z cząstkami relikwii św. Hioba Poczajewskiego, świętych Kosmy i Damiana, św. Teodora Tyrona oraz wiele ikon podarowanych przez zwierzchników Kościołów prawosławnych [2].

Ponieważ sprawowano tu początkowo liturgię według obrządku zachodniego, kaplica jest zorientowana na zachód, a nie na wschód. Jest też otwór w suficie, aby możliwe było wpasowanie istniejącego już wcześniej ikonostasu [22].

Cerkiew konsekrował w 1936 roku Metropolita Dionizy [16][17]. W 2010 roku została ozdobiona polichromią [2]. W II dekadzie XXI wieku przeszła gruntowny remont. Odnowiono ikonostas i położono freski, których wykonawcą był Grzegorz Zinkiewicz z Bielska Podlaskiego [17].

Na ścianie seminarium przy wejściu umieszczona jest tablica poświęcona pamięci gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza, który zginął tu 10 maja 1940 roku podczas próby aresztowania przez Gestapo [6]. Tablica powstała dzięki Towarzystwu Przyjaciół Warszawy, została odsłonięta w 1999 roku [12].

Na posesji znajduje się pomnik przyrody, topola biała [18].

Według wielu, najpewniej błędnych źródeł [22] pierwotne dwukondygnacyjny dom został wzniesiony przed 1915 rokiem [8] i/lub przebudowany w 1938 roku według projektu Leonarda Tomaszewskiego w stylu modernizmu historycznego [10].

Faktycznie powstał jako pierwszy budynek przy ul. Paryskiej około 1932 roku. Być może był to pierwszy na Saskiej Kępie budynek dedykowany usługom publicznym. Była to również pierwsza świątynia na terenie Saskiej Kępy [22].

Powstanie świątyni związane było z międzywojennymi losami Rosjan (tzw. Białych), którzy po upadku Cesarstwa Rosyjskiego ze względów politycznych nie mogli zamieszkać w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i pozostawali na emigracji [6]. Pod koniec lat 20-tych XX wieku na Saskiej Kępie mieszkało kilkudziesięciu prawosławnych [13]. W międzywojennej Polsce pojawił się Polski Narodowy Kościół Prawosławny. To parafie które na zasadach autonomii przeszły z jednej z diecezji Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego do nowopowstałego Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Organizatorem nowego odłamu był ksiądz Andrzej Huszno z Dąbrowy Górniczej. Jedna z parafii rytu rzymskiego znalazła miejsce na nową świątynię na ul. Paryskiej [14].

Parcelę przy ul. Paryskiej przekazał (albo sprzedał) na potrzeby duchowe jeden z wiernych [13]. Pozwolenie na budowę uzyskał ks. Apolinary Filarski. Obszerny gmach pomieścił kancelarię parafialną z mieszkaniem duchownego, dużą kaplicę na pierwszym piętrze i pomieszczenia w podziemiach przeznaczone na drukarnię. Budynki poświęcono w czerwcu 1933 (w 1936 [2]) roku [22]. W świątyni sprawowano liturgię według obrządku zachodniego [22].

Z powodu problemów z płatnością podwykonawcy pojawiły się długi i w 1934 roku budynek sprzedano parafii prawosławnej św. Marii Magdaleny. Obiekt został przejęty przez cerkiew. Urządzono w nim szkołę, a w podziemiach uruchomiono drukarnię [22] synodalną [14].

Kaplica została wyświęcona w 1936 roku. Początkowo przeznaczona była dla prawosławnych uczniów szkół średnich i zajmowała całe pierwsze piętro [2]. Funkcjonował tu Chełmsko-Warszawski Duchowny Konsystorz Prawosławny [8]. Ikonostas trafił tu z innej świątyni i żeby się zmieścił, w suficie konieczne było wycięcie otworu [22].

Struktura Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego znikła z momentem wejścia do Polski wojsk III Rzeszy [14]. W grudniu 1939 roku przy ul. Paryskiej 27 mieściła się nadal drukarnia synodalna. Jej nakładem ukazał się m.in. Chełmski Kalendarz Cerkiewno-Ludowy na 1940 rok [7].

W 1940 roku przed budynkiem zginął generał Stanisław Bułak-Bałachowicz, dowódca wojsk białoruskich walczących po stronie polskiej przeciw bolszewikom w 1920 roku [11]. Po kapitulacji Warszawy w 1939 roku został współtwórcą Konfederacji Wojskowej. Późnym wieczorem 10 maja 1940 roku w kamienicy willowej przy ul. Paryskiej 27 (czasem podawany jest adres ul. Saska 103), w której mieszkał generał, zgromadzili się młodzi ludzie z jego organizacji. Gdy usłyszeli, że pod oknami zatrzymał się samochód policyjny, zaczęli natychmiast uciekać. Bułak-Bałachowicz wyszedł z domu w towarzystwie kilku osób. Podeszli do patrolu niemieckiej Policji Porządkowej (OrPo). Generał zamachnął się laską, na której się wspierał i zadał dowódcy patrolu potężny cios w głowę, zabijając go na miejscu. W odpowiedzi został przeszyty serią strzałów. Zamieszanie wśród Niemców trwało kilka sekund, ale dało młodym ludziom czas, żeby mogli uciec. Nie można stwierdzić, co było przyczyną ataku i czy generał poświęcił się dla ratowania konspiratorów [19].

Wybuch II wojny światowej uniemożliwiły dalsze funkcjonowanie przedwojennych szkół teologicznych. W okresie okupacji funkcjonowały seminaria w Warszawie (1942-1944) i w Chełmie (1943-1944) [3]. Po zakończeniu działań wojennych podjęto starania o reaktywowanie wyższej szkoły teologicznej, jednak prośba ta nie została uwzględniona przez ówczesne władze. W tej sytuacji metropolita Dionizy powołał Prywatne Studium Teologii Prawosławnej przy Katedrze Metropolitalnej w Warszawie. Studium to nigdy nie rozpoczęło działalności w związku z odsunięciem hierarchy od zarządzania Kościołem [3].

W 1950 roku arcybiskup Tymoteusz podjął decyzję o utworzeniu Liceum Teologicznego. Urząd ds. Wyznań dopiero 20 marca 1951 roku przyjął decyzję do wiadomości i tego dnia otwarte zostało trzyletnie Prawosławne Liceum Teologiczne w Warszawie przy ul. Paryskiej 27 [3]. Została przyznana subwencja na remont budynku, z przeznaczeniem na szkołę i internat [16]. Zlikwidowana została natomiast drukarnia [22].

1 września 1951 roku nowo wybrany Metropolita Warszawski i całej Polski Makary zmienił status szkoły przekształcając ją w Prawosławne Seminarium Duchowne i wydłużył cykl nauczania do 4 lat [3]. Zaszła konieczność stworzenia sal wykładowych poprzez znaczne pomniejszenie cerkwi. Świątynia stała się seminaryjną, przeznaczoną przede wszystkim dla społeczności uczelni [2].

Budynek, w którym znajdowało się seminarium oraz internat, był jednopiętrowy i nie mógł pełnić swojej funkcji. Alumni mieszkali w trudnych warunkach, brakowało miejsca do nauki, pracy indywidualnej i wypoczynku [3]. Obecna sala reprezentacyjna seminarium była podzielona na połowę, w jednej znajdowała się sala wykładowa, w drugiej studenci spali na piętrowych pryczach [21]. W 1956 roku (w latach 70-tych XX wieku [8]) na potrzeby internatu nadbudowano drugie piętro mieszkalne [16]. Zwolniło się też mieszkanie po Serainie Kiryłowiczu, kuchnię przeniesiono do piwnicy. Poprawiło się menu w internackiej stołówce. W internacie miejsce piętrowych drewnianych prycz zajęły metalowe, a zamiast sienników materace. W podziemiach, obok kuchni, zainstalowano prysznice. Skończyły się więc wyprawy do łaźni miejskiej na ul. Targową [21].

Gdy w 1957 roku została utworzona sekcja prawosławna w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (ChAT) w Warszawie, zajęcia dydaktyczne dla prawosławnych studentów w początkowym okresie odbywały się w gmachu seminarium. Sytuacja ta trwała do 1968 roku [3].

Od 1958 roku uczniowie seminarium podejmowali również naukę w godzinach popołudniowych w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących nr 5 (na Mokotowie) [3].

Pod koniec lat 60-tych XX wieku rozpoczęto intensywne starania o uruchomienie Liceum Ogólnokształcącego przy seminarium. Ministerstwo Oświaty i Wychowania zgodziło się i 1 września 1970 roku powstała przy seminarium filia Liceum Ogólnokształcącego dla Pracujących. Zajęcia z przedmiotów licealnych odbywały się przez trzy dni w tygodniu, co doprowadziło do ograniczenia wymiaru godzin z przedmiotów seminaryjnych. Aby nie redukować nauczania przedmiotów teologicznych, z początkiem roku szkolnego 1970/1971 wydłużono czas nauki w seminarium do sześciu lat [3].

W 1974 roku decyzją metropolity Bazylego ostatnie klasy teologiczne seminarium (V i VI) przeniesiono do Klasztoru Męskiego św. Onufrego w Jabłecznej. W 1977 roku metropolita Bazyli starał się o przeniesienie tam całego seminarium, jednak pomysł nie doszedł do skutku ze względu na trudne warunki lokalowe w klasztorze [3].

W 1991 roku władze Ministerstwa Edukacji Narodowej podjęły decyzję o likwidacji filii Liceum Ogólnokształcącego przy Prawosławnym Seminarium Duchownym. Postanowiono przekształcić szkołę ze szkoły średniej na wyższą szkołę zawodową i od września 1992 roku do seminarium zaczęto przyjmować kandydatów posiadających świadectwo dojrzałości. Skrócono cykl nauczania z sześciu do trzech lat [3].

W maju 1998 roku Prawosławne Seminarium Duchowne, zgodnie z nowelizacją ustawy o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, otrzymało prawo nadawania tytułu licencjata teologii prawosławnej [3].

W I dekadzie XXI wieku kaplica przeszła gruntowny remont. Odnowiono ikonostas i położono freski, których wykonawcą jest Grzegorz Zinkiewicz z Bielska Podlaskiego [17].

Od 2011 roku Seminarium jest współfinansowane z budżetu państwa [4]. W 2011 roku uczelnia otrzymała 450 tys. złotych dotacji [15].