Pod adresem al. Ujazdowskie 23/25 znajdują się dwa budynki. Pierwszym jest Pałacyk Śleszyńskich (al. Ujazdowskie #25), z którym sąsiaduje Willa Gawrońskich (al. Ujazdowskie #25).

Charakterystycznym elementem dwukondygnacyjnego Pałacyku Śleszyńskich jest monumentalny portyk. Pałacyk powstał w stylu klasycystycznym [1]. Widoczne są m.in. zdobienia fasady. Budynek jest podpiwniczony, w piwnicy umieszczono spiżarnię i pralnię. Za budynkiem znajduje się podwórko, a przed nim wisi na płocie tablica upamiętniająca zabytek [2]. Jest on uważany za najstarszą rezydencję pałacową w al. Ujazdowskich [1].

Willa Gawrońskich to również pałacyk miejski, lecz w stylu neobarokowym, o rozbudowanym planie ukrytym za symetryczną fasadą. Wewnątrz znajduje się owalna klatka schodowa i zimowy ogród. Podczas powojennego remontu usunięto mansardowy dach i zubożono dekorację. Wnętrza również zostały przebudowane [18].

Równolegle do ul. Pięknej wzniesiono piętrową oficynę Pałacyku Śleszyńskich (około 1826 roku [9]), która w późniejszym czasie zaczęła funkcjonować jako odrębny budynek (zapewne pod adresem ul. Piusa XI #1 [9]) [4]. Oficyna została częściowo rozebrana przed II wojną światową. Na jej miejscu stanęła część sąsiedniej kamienicy. Pozostałą część budynku zniszczono w czasie wojny [9] i już nie odbudowano [4].

Przy krawężniku jezdni al. Ujazdowskich #23 umieszczono głaz granitowy, upamiętniający zamach na Kutscherę. Kamień został odsłonięty 31 lipca 1956 roku. Umieszczono na nim wówczas tablicę z brązu z napisem „Chwała Bohaterom walk o wolność Ojczyzny. W tym miejscu 1 lutego 1944 r. grupa żołnierzy Armii Krajowej dokonała udanego zamachu na kata Warszawy generała hitlerowskiej policji i SS Kutscherę”. Po 1989 roku napis zmieniono na istniejący do chwili obecnej: „W tym miejscu, w dniu 1 lutego 1944 roku, z wyroku Polskiego Państwa Podziemnego, Oddział Specjalny Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej „Parasol” wykonał udaną akcję na generała SS i Policji Franza Kutscherę - kata Warszawy. W akcji polegli: Bronisław Pietraszewicz „Lot” lat 22 – dowódca akcji, Zbigniew Gęsicki „Juno” lat 24, Marian Senger „Cichy” lat 20, Kazimierz Sott „Sokół” lat 20. Cześć Ich Pamięci” [17].

Od strony Parku Ujazdowskiego w chodnik wmurowano w 2007 roku [21] trzy tablice upamiętniające miejsca, z których łączniczki przekazywały sygnały o nadjeżdżającym samochodzie Kutschery [17].

W 1790 roku były to tereny uprawne.

Na planach z 1808 roku nadal nie ma tu zabudowy, chociaż widać początki prac regulujących ten teren.

Pałacyk Śleszyńskich

Pałacyk Śleszyńskich powstał w 1826 roku według projektu Antoniego Corazziego [1]. Wybudowali go Stanisław Śleszyński, kapitan batalionu saperów wraz z żoną Gertrudą Emilią z Jakubowskich oraz niejakim Józefem Foxem. Była to niewielka piętrowa budowla z wgłębieniem w postaci portyku zwieńczonego trójkątnym frontonem. Śleszyńscy w tym samym czasie założyli ogród rozrywkowy zwany Doliną Szwajcarską, położony obok pałacyku na gruncie pełnym wzgórz i parowów (będącym ich własnością od 1825 roku [4]) [6].

W pierwszych dniach powstania listopadowego w pałacyku kwaterował sztab artylerii i tutaj podobno szef sztabu generał Ignacy Prądzyński opracowywał swe plany wojenne. Po powstaniu pałacyk był przez właścicieli wynajmowany [6]. Od 1840 roku mieścił się tu konsulat Wielkiej Brytanii [1]. W 1843 roku zamieszkał tu konsul angielski Gustaw Karol du Piat. W rękach rodziny Śleszyńskich nieruchomość pozostawała do 1852 roku [6].

W 1895 roku w domu przy ul. Ujazdowskie 25 zmarł Władysław Wincenty Praski z rodziny Pieniążków [4]. W latach 1863-1912 posesja stanowiła własność znanej bankierskiej rodziny Lesserów [6].

Pałacyk Śleszyńskich odkupił od rodziny Lesserów Ryszard Edward Kimens i w następnym roku odstąpił ordynatowi teplicko-sitkowieckiemu Franciszkowi Salezemu Potockiemu z Peczary. W pałacyku mieścił się wówczas rosyjski klub artystyczny, a w otaczającym go ogródku mleczarnia [6].

W 1928 roku nieruchomość przeszła w dwóch trzecich na własność Zakładów Przemysłowych Strzemieszyce, a w jednej trzeciej na własność Janusza Kirchmajera. Pałacyk oraz oficyna przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego znajdowały się w bardzo złym stanie. Krążyły wtedy pogłoski, że pałacyk jest nawiedzony [6].

Pałacyk Śleszyńskich należał też do rodziny Frassatti. Córką Alfredo Frassati była Lucjana Gawrońska-Frassatti, a jej mężem Jan Gawroński, ostatni przedwojenny ambasador Polski w Wiedniu. W 1936 roku urodził im się syn, któremu nadali na imię Jaś (nie Jan), późniejszy włoski europdeputowany [14].

Willa Gawrońskich

Sąsiedni Pałacyk Gawrońskich (Willa Gawrońskich, Pałacyk Leszczyńskich, al. Ujazdowskie #23) powstał około 1924 roku według projektu Marcina Weinfelda [11]. W okresie międzywojennym mieściło się tu Poselstwo i Konsulat Holenderski (1938-1939) oraz Poselstwo Belgii (1934-1939) [19].

Jesienią 1939 roku Niemcy zamienili Willę Gawrońskich na siedzibę Dowódcy SS i Policji na Dystrykt Warszawski [8]

Zamach na Franza Kutscherę

Kutschera po objęciu stanowiska Dowódcy SS 25 września 1944 roku zaostrzył represje wobec Polaków. Zwiększyła się liczba ulicznych łapanek, pojawiły się egzekucje uliczne [8]. Mieszkańcy miasta nadali mu tytuł Kata Warszawy [23]. Komenda Główna AK i Kierownictwo Walki Podziemnej wydały na niego wyrok śmierci. Jednak Kutschera konspirował się i nikt z Polaków nie znał wówczas jego nazwiska ani wizerunku. Dopiero Aleksander Kunicki „Rayski”, kierujący jednostką polskiego wywiadu, odkrył przypadkiem nieznanego generała przyjeżdzającego codziennie do siedziby dowódcy SS. Ustalenia Ludwika Żurka „Żaka”, pracownika Policji Kryminalnej wskazały go jako osobę wydającą rozkazy dziesiątkujące ludność miasta. Po kilku dniach zdecydowano o wykonaniu egzekucji [8].

„Żakowi”, pod pretekstem śledztwa udało się wejść do siedziby Dowództwa SS i Policji i ustalić, że budynek jest ochraniany przez ośmiu żandarmów, z których jeden pełni wartę przy bramie. W wartowni, która znajdowała się w suterenie, znajdowały się prycze, co wskazywało na stałą ochronę budynku [21].

Wybrany do zadania oddział „Agat” (anty-gestapo, w styczniu 1944 roku przemianowany na Pegaz 81 - przeciw-gestapo) był specjalną formacją przeznaczoną do działań dywersyjnych i akcji likwidacyjnych [23]. Akcją dowodził Bronisław Pietraszewicz "Lot". Pierwsze podejście nastąpiło 29 stycznia 1944 roku, jednak oddział nie doczekał się przejazdu Kutschery [8], który był tego dnia poza Warszawą. W wyniku przypadkowej rewizji jeden z egzekutorów „Żbik” został ranny i odsunięty od zadania [21].

Drugie podejście miało miejsce 1 lutego 1944 roku o godz. 8:50. Oprócz „Lota” w akcji wzięli udział: Stanisław Huskowski „Ali” (zastępca), „Zdzisław Poradzki” Kruszynka (II wykonawca), Michał Issajewicz „Miś” (III wykonawca), Marian Senger „Cichy”, Henryk Humięcki „Olbrzym”, „Zbigniew Gęsicki” Juno (ubezpieczenie), Bronisław Hellwig „Bruno”, Kazimierz Sott „Sokół” (kierowcy), Maria Stypułkowska „Kama”, Elżbieta Dziębowska „Dewajtis” i Anna Szarzyńska-Rewska „Hanka” (sygnalizacja) [8].

O godzinie 9:09 "Kama", a następnie „Dewajtis” przełożeniem białej pelerynki i przejściem na drugą stronę ulicy zasygnalizowały wyjście Kutschery z domu. "Lot", stojący na rogu al. Ujazdowskich i ul. Piusa XI (obecnie ul. Pięknej), zdjął kapelusz, co było znakiem dla reszty oddziału. Po otrzymaniu wiadomości "Lot" stojący na rogu al. Ujazdowskich i ul. Piusa XI (obecnie ul. Pięknej) zdjął kapelusz, co było znakiem dla reszty oddziału. "Miś" ruszył samochodem, zajeżdżając drogę szefowi SS. Posterunek przed siedzibą Dowództwa SS związali ogniem "Juno", "Olbrzym" i "Cichy”. Lot", a następnie "Kruszynka" z odległości metra otworzyli ogień do Kutschery siedzącego obok kierowcy (kierowca przeżył udając martwego [20]). Zabitemu zabrano pistolet inkrustowany złotem, z orłem hitlerowskim na rękojeści, znajdujący się obecnie w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego [8]. Dokumenty potwierdzające, że to Kutschera, znaleziono w teczce [16]. Niemcy ciężko ranili "Lota", "Cichego" oraz "Olbrzyma", a niegroźny postrzał otrzymał "Miś" [8]. Akcja trwała 1 minutę i 40 sekund [21]. Po stronie polskiej akcja pochłonęła cztery ofiary: „Lot” i "Cichy" zginęli w wyniku obrażeń (tablica pamięci znajduje się Szpitalu Praskim), "Sokół", "Juno" wpadli postrzelanym samochodem na posterunku na moście Kierbedzia (tabliczka pamiątkowa znajduje się obecnie na Moście Śląsko-Dąbrowskiego) [16]. Uczestnicy akcji otrzymali odznaczenia, 14-letnia "Dewajtis" była prawdopodobnie najmłodszym żołnierzem Armii Krajowej, którego wyróżniono Krzyżem Walecznych [8].

W momencie zabójstwa Kutschery w biurze SS panowało ożywienie związane z mającym się odbyć za kilka dni jego ślubem (który i tak odbył się pośmiertnie). W momencie strzałów oficer SS dyktował maszynistce zamówienie do niemieckiego wydziału wyżywienia i rolnictwa o specjalny przydział na przyjęcie weselne [20]

Niemcy w odwecie za akcję dzień po zamachu w al. Ujazdowskich 21 rozstrzelali 100 zakładników przywiezionych z Pawiaka [8], a kolejne 200 osób zamordowano w ruinach getta [16]. Tablica Tchorka, umieszczona w al. Ujazdowskich 21 w miejscu egzekucji, wymienia liczbę 300 rozstrzelanych w tym miejscu Polaków, co jest skrótem myślowym [21]. Nałożono też na Warszawę 100 milionów zł kontrybucji (trzecią w historii) [8]. 85% mieli zapłacić mieszkańcy Warszawy, resztę mieszkańcy miejscowości podwarszawskich (30 złotych na osobę). Zakazano Polakom prowadzenia samochodów i motocykli na terenie Warszawy, jeżeli nie wieźli niemieckiego żołnierza. Przesunięto też godzinę policyjną z 20:00 na 19:00 [23]. Jednak akcja przyniosła zamierzony skutek, obawy Niemców o życie spowodowały ograniczenie represji.

Przebieg akcji pokazuje film Zamach (1959) w reżyserii Jerzego Passendorfera, film Generał Nil (2009) w reżyserii Ryszarda Bugajskiego, odcinek 41 serialu Czas honoru (2011) i teledysk piosenki Testament żołnierzy z AK” rapera Jerzego „Jurasa” Wrońskiego z 2015 roku. W 2009 roku zrealizowano widowisko historyczne „Zamach na Kutscherę”. Motyw akcji Kutschera pojawia się też w licznych książkach, a nawet komiksach [21].

W czasie II wojny światowej budynki zostały spalone w 80% [1]. Po odbudowie według projektu Heleny Weinfeld i Szymona Syrkusa [11] Pałacyk Gawrońskich został przekazany ambasadzie Stanów Zjednoczonych, która mieściła się w nim w latach 1948-1953 [19]. Pałacyk Śleszyńskich odbudowano bez oficyn w latach 1948-1950 według projektu Heleny i Szymona Syrkusów we współpracy z Ireną Poniatowicz-Głazek [10]. Od 1949 roku był ambasadą Jugosławii, przeniesioną z ul. Aldony 18 [22]. Od 1953 roku posesje połączono i oddano w całości ambasadzie Jugosławii [7].

Od 1965 roku Pałacyk Śleszyńskich jest w rejestrze zabytków pod numerem 596 [5].

Po rozpadzie Jugosławii znalazła się tu Ambasada Serbii. W pałacyku Śleszyńskich mieszkał ambasador, a sama ambasada znajdowała się w Pałacyku Gawrońskich [2].

W 1993 roku mieszkająca we Włoszech Luciana Gawrońska upomniała się o własność. W 2000 roku starosta powiatu warszawskiego orzekł na jej rzecz o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego gruntu. W 2004 roku dokonano nowego wpisu do księgi wieczystej [12]. Ambasada Serbii sprzeciwiła się decyzji, wnosząc o zasiedzenie. Sąd Najwyższy stwierdził, że obce państwo nie powinno zostać właścicielem gruntu innego państwa w drodze zasiedzenia [14]. Ambasada Serbii przeniosła się na ul. Rolną 175 a/b w 2007 roku [22], a w 2010 roku opuściła obiekt [1]. Za okres 1996-2000 miała zapłacić około 25 mln zł z odsetkami za bezumowne użytkowanie [13][15], a rodzina Gawrońskich została zobowiązana do zwrotu nakładów poniesionych na odbudowę budynku ze zniszczeń wojennych [12].

Zapewne z powodu braku funduszy, w 2018 roku budynek stał opuszczony.