Park Kombatantów


Park Kombatantów

Park jest urządzony w stylu krajobrazowym (angielskim). Spacerując warto znać gatunki drzew, bo jest tu wiele egzotycznych okazów. Najciekawszym obiektem w parku jest Pałac Koelichenów. Nazwa pochodzi od nazwiska rodziny, która zarządzała majątkiem od 1844 roku. W historii park był miejscem tragicznym. Stąd 16 września 1944 roku wywieziono wszystkich mężczyzn z Włoch do obozów koncentracyjnych. Po wojnie park przygarnął zabytkowe warszawskie ławki, których ze względów politycznych nie chciano gdzie indziej.

bibliotekabibliotekadostępne całodobowodostępne całodobowomonumentmonumentparkparkpałacpałacpomnik przyrodypomnik przyrodypomnikpomnikrejestr zabytkówrejestr zabytkówtablica pamięcitablica pamięci

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Cienista, ulica Obrońców Pokoju, ulica Zdobnicza, ulica ks. Juliana Chrościckiego, ulica Łuki Wielkie, ulica Świerszcza
  • Rok powstania:  1795-1842
  • Obszar MSI:  Nowe Włochy
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  rekreacyjna
  • Styl:  angielski (krajobrazowy)
  • Związane osoby: Koelichen Andrzej, Kotyński Henryk, Krzywda-Polkowski Franciszek, Leszczyński Andrzej, Mostowski Tadeusz Antoni, Ruszczyc Ferdynand, Słomiński Zygmunt

Opis urbanistyczny:

Park Kombatantów (błędnie nazywany Parkiem Kombatanta) zajmuje powierzchnię ok. 2 ha [7][8]. (inne źródła podają, że ma więcej, nawet 5.06 ha [11]). Został zaprojektowany przez A. Szuberta, a następnie przekształcony przez F. Jamesa do stylu parku angielskiego. W zachodniej części znajduje się pałac Koelichenów.

Za czasów Koelichenów w parku posadzono wiele drzew, które dzisiaj są pomnikami przyrody [8]. Są to: klon polny (liczący sobie ok. 130 lat, położony od strony ul. Chrościckiego, numer 392 w gminnej ewidencji pomników przyrody), kasztanowiec biały (róg Cienistej i Zdobniczej, 393), tulipanowiec amerykański (110 lat, ul. Łuki Wielkie, 394), lipa drobnolistna (250 lat, ul. Chrościckiego, 395), sosna czarna (130 lat, ul. Łuki Wielkie, 396-397, 2 sztuki) i platan klonolistny (130 lat, ul. Łuki Wielkie, 243) [11][12].

Obiekty, pomniki, tablice:

Pałac Koelichenów

Po raz pierwszy pałac we Włochach postawił Andrzej Leszczyński (kanclerz wielki koronny, prymas Polski) ok. 1650 roku [7] jako swoją letnią rezydencję [2]. Pałacyk został zrujnowany podczas potopu szwedzkiego. W częściowo odrestaurowanym pałacu w 1671 roku ukrywał się francuski szpieg, Ulryk Werdum [8], podczase spisku przeciwko Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu [6]. Na początku XVIII wieku majątek przeszedł w ręce Konstancji z Platerów Hülzenowej [2]. W pałacu znajdowała się kwatera króla pruskiego, Fryderyka Wilhelma II podczas powstania kościuszkowskiego i oblężenia stolicy w 1794 roku [7]. Rok później majątek przejął Tadeusz Antoni Mostowski. W 1842 roku ukończył budowę obecnego neorenesansowego pałacu [1].

W 1844 roku, razem z okolicznymi cegielniami, pałac przeszedł w ręce Andrzeja Koelichena, potomka holenderskich barwiarzy tkanin [6]. Koelichen był przemysłowcem, który zajął się eksploatacją gliny na wielką skalę [3]. Rezydencja została przebudowana w 1859 roku staraniem synów, Edwarda (otrzymał w testamencie cegielnie) i Karola Emila Koelichenów (otrzymał pałac i park), według planów architekta Aleksandra Zabierzowskiego [7]. Karola Koelichena dwukrotnie aresztowano podczas powstania styczniowego [3].

W 1906 roku w pałacu mieszkał malarz Ferdynand Ruszczyc. W tym okresie powstało kilka grafik przedstawiających wnętrza i otoczenie [3].

Koelichenowie chętnie udostępniali swój pałacyk różnym instytucjom. W 1933 roku odbyło się nabożeństwo ewangelicko-augsburskie. Od 1936 roku w pałacu mieściła się redakcja „Przeglądu Podmiejskiego”. W tym samym roku otwarto Bibliotekę Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości [3]. Przeniesiono do niej około 2500 książek z czytelni przy ul. Mickiewicza 12 (dziś Chrościckiego). Na początku II wojny światowej mieścił się tu szpital przyjmujący rannych z kampanii wrześniowej [6]. Biblioteka działała też podczas okupacji, a jej szefowa Stefania Draczko podzieliła księgozbiór na oficjalny i nielegalny, obejmujący literaturę patriotyczną. Od jesieni 1947 roku działa tu Biblioteka Miejska im. Stefana Żeromskiego. W 1948 roku otwarto w dawnej Sali Balowej czytelnię dla dzieci z 30 miejscami [7].

Rodzina Koelichenów wyprowadziła się z pałacu w 1964 roku. W latach 1965-66 wykonano remont i rozbudowę budynku. Kolejny remont odbył się w latach 2000-2001 [3]. Pałac został wpisany do rejestru zabytków w 1965 roku pod numerem 710 [4]. Ciekawe jest, że pałac był umieszczony na herbie gminy Warszawa-Włochy, istniejącej do 2002 roku [8].

Pomnik 16 września 1944

Pamięć poległych i zamordowanych mieszkańców Włoch upamiętniono pomnikiem na terenie parku, gdzie rozpoczęła się ich tułaczka w 1944 roku. Na skraju parku, niedaleko stacji kolejowej, ustawiono w 1960 roku głaz z pamiątkową tablicą „Mieszkańcom Włoch Poległym w Walkach o Wolność i Pomordowanym w Obozach Hitlerowskich w latach 1939-1945”, a obok niego ułożono płytę [9] z napisem „1939-1945. 16 września 1944 r. na tutejszy skwer parkowy hitlerowcy spędzili 4293 mężczyzn włochowian, których wywieziono do Auschwitz-Birkenau i innych obozów koncentracyjnych. Akcja ta była represją za pomoc powstańczej Warszawie. W obozach zagłady poniosły męczeńską śmierć 2072 osoby.” [16]. W nocy z 5 na 6 grudnia 2011 roku z głazu została skradziona mosiężna tablica [17]. Nowa została zamontowana w 2012 roku.

Pomnik ofiar terroru

Tuż obok znajduje się obelisk upamiętniający pamięć ofiar komunistycznego terroru [10], gdyż w sąsiednich budynkach (ul Cienista 14 i 16) mieściła się siedziba NKWD [2]. Front obelisku tworzy tablica z metalowych płytek, na których wygrawerowano podobizny ofiar stalinowskich represji [10]. Napis na obelisku brzmi: „Pamięci patriotów polskich więzionych, torturowanych i mordowanych w siedzibie NKWD we Włochach od stycznia do kwietnia 1945 roku przez funkcjonariuszy NKWD i UBP. Tym wszystkim, którzy byli deportowani do więzień i obozów sowieckich” [2]. Obelisk powstał w 1999 roku.

Krzyż przydrożny

Pozostałością wiejskich czasów Włoch jest drewniany krzyż przydrożny. Pierwszy krzyż w tym miejscu istniał. gdy park był parkiem pałacowym. Krzyż witał w dwudziestoleciu międzywojennym przybywających do miasta-ogrodu i wita obecnie [10].

XVIII wiek i wcześniej:

Pierwsze wzmianki o tym miejscu pochodzą z XVII wieku i dotyczą przede wszystkim pałacu. Dopiero gdy w 1795 roku teren objął w posiadanie hrabia Tadeusz Mostowski, późniejszy minister spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego, na jego polecenie A. Szubert zaprojektował park [8].

XIX wiek:

W roku 1842 na przybył z Anglii ogrodnik F. James, dzięki któremu park uzyskał wygląd parku angielskiego. W tym samym roku hrabia Mostowski własnym nakładem ukończył budowę neorenesansowego pałacu. W roku 1844 park i pałac stały się własnością holenderskiej rodziny Koelichenów, zajmującej się przemysłowym barwieniem tkanin [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Wnętrze mieszkania we Włochach pod Warszawą

[1906] Wnętrze mieszkania we Włochach pod Warszawą (źródło)

Okres międzywojenny:

W 1928 roku w ilustrowanym przewodniku informacyjnym „Włochy pod Warszawą” pisano: „Zarówno jeziorem jak i parkiem interesują się co bardziej przedsiębiorcy zamierzający zorganizować szereg imprez rozrywkowych w tem miejscu jakby predestynowanem na zamiejski Luna-Park stolicy zarówno ze względu na piękno natury jak i bliskość Warszawy. [..] Estetyczna kawiarnia czy restauracja podmiejska z estradą w rodzaju dawnej Sielanki na tle przecudnej przyrody jakie tworzy park Włochowski da niedzielnemu wycieczkowiczowi pogodniejszy nastrój niż wałęsanie się po trotuarach warszawskich” [15].

Latem w parku odbywały się zabawy taneczne. Zimą sale pałacowe przeznaczone były na sale balowe. Pobliski staw przyciągał wędkarzy. Planowano zbudować tutaj plażę i umożliwić kąpiele [5].

W 1928 roku majątek Koelichenów został podzielony pod urbanistyczną koncepcję miasta-ogrodu, zainicjowaną przez prezydenta Warszawy Zygmunta Słomińskiego [8] i przygotowaną według projektu Franciszka Krzywdy-Polkowskiego oraz mierniczego Henryka Kotyńskiego [1]. Park miał stać się centralnym terenem rekreacyjnym założenia i letnim ośrodkiem wypoczynkowym dla Warszawiaków.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Miasto-ogród Włochy

[1928] Miasto-ogród Włochy (źródło)

Wejście do Parku

[1928] Wejście do Parku (źródło)

Aleja Stanisława Augusta

[1928] Aleja Stanisława Augusta (źródło)

Pałac w Parku

[1928] Pałac w Parku (źródło)

Plan Miasta-Ogrodu z zaznaczonym stawem koło Parku

[1928] Plan Miasta-Ogrodu z zaznaczonym stawem koło Parku (źródło)

Sala koncertowa

[1928] Sala koncertowa (źródło)

Pałacyk Koelichenów

[1938] Pałacyk Koelichenów (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

19 września 1939 roku w parku niedaleko Pałacu Koelichena, gdzie mieścił się wojenny szpital, pochowano osoby, które zginęły w wyniku ostrzału. Najprawdopodobniej nie był to atak niemiecki, lecz niecelny ostrzał obrońców Warszawy w walkach o Odolany i Blizne. W listopadzie dokonano ekshumacji zwłok i przeniesiono je na cmentarz we Włochach [7].

Po wybuchu Powstania Warszawskiego, 16 września 1944 roku [8], Niemcy obawiając się wsparcia miejscowej ludności wywieźli do obozów koncentracyjnych wszystkich mężczyzn w wieku 16 do 60 lat. Tym samym śmiercią lub rozłąką została dotknięta każda rodzina, a w domach pozostały same kobiety [14]. Robert Gawkowski opisuje „Rankiem tego dnia na ulicach miasta pojawiły się samochody „szczekaczki” z głośnikiem na dachu. Nadawano komunikat specjalny, że wszyscy mężczyźni mają się stawić przed stacją PKP. Niestawienie się grozi śmiercią. Po ulicach włochowskich chodziły liczne patrole niemieckie lub kolaborujących Azerów; wszystkich mężczyzn legitymowano i nakazywano zbiórkę. Od godziny 11 okupanci przeprowadzali rewizję we wszystkich domach, a znalezionych mężczyzn konwojowano pod bronią na miejsce zbiórki. [..] Następne partie zatrzymanych gromadzono w parku i wzdłuż ulicy 11 listopada (dziś Świerszcza). Gęsto ustawione posterunki miały karabiny maszynowe wycelowane w zgrupowanych mężczyzn. [..] Zgromadzoną grupę (ok. 3500 mężczyzn) stopniowo wywożono do Pruszkowa. Wszystkich nie zdołano jednak wywieźć i po południu, gdy przed stacją zostało jeszcze ok. 1000 mężczyzn, do pruszkowskiego Dulagu pognano ich pieszo” [7]. Z wywiezionych osób powrócił niecały tysiąc [8].

Po Powstaniu Warszawskim znajdował się tutaj obóz przejściowy, z którego wysiedlonych warszawiaków wywożono do Pruszkowa. Okoliczna ludność, na czele z miejscowym proboszczem Julianem Chrościckim, często odbijała więźniów [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Szpital w Pałacu

[1939] Szpital w Pałacu (źródło)

Przed Pałacem

[1939] Przed Pałacem (źródło)

Zwalone drzewa w Parku

[1939] Zwalone drzewa w Parku (źródło)

Zdjęcie lotniczne

[1944] Zdjęcie lotniczne (źródło)

Odbudowa stolicy:


Odbudowa stolicy

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Otwarcie czytelni

[1948] Otwarcie czytelni (źródło)

Pałacyk

[1950] Pałacyk (źródło)

Czasy PRL-u:


Czasy PRL-u

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Przemiany 1989-2000:

W latach 1999-2000 park został gruntownie wyremontowany. Zainstalowano nowe lampy, ułożono nową nawierzchnię alejek, wyremontowano historyczne ławki, a także założono nowe trawniki [13]. W centralnej części powstał nowoczesny plac zabaw dla dzieci.

XXI wiek:

W latach 2007–2008 odkupiono od rodziny Koelichenów teren dawnego sadu i ogrodu warzywnego, znajdującego się u zbiegu ulic Obrońców Pokoju i Łuki Wielkie. W ten sposób udało się powiększyć park, obejmując nim cały kwartał ulic [13].

Do dzisiejszych czasów przetrwała reprezentacyjna brama wjazdowa od strony Zdobniczej, Obrońców Pokoju i Cienistej, będąca dokładnym odwzorowaniem XVIII- [8] lub XIX-wiecznego oryginału. Wykonana została w okresie międzywojennym, a zrekonstruowana w 2010 roku.

W 2009 roku wybudowano drugą bramę na przeciwległym krańcu parku, obok pałacu. Powstały wtedy też dwa place zabaw (jeden zastąpił stary plac), ufundowane przez Lotnisko Chopina [8]. Jeden z nich ma specjalną sztuczną nawierzchnię, przystosowaną dla dzieci niepełnosprawnych, a drugi powierzchnię piaskową [13].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Remont biblioteki

[2001] Remont biblioteki (źródło)

Tulipanowiec

[2005] Tulipanowiec (źródło)

Surmia podparta metalowymi prętami

[2005] Surmia podparta metalowymi prętami (źródło)

Pałacyk Koelichenów

[2009] Pałacyk Koelichenów (źródło)

Pierwsza tablica na głazie

[2010] Pierwsza tablica na głazie (źródło)

Opis przygotowano: 2015-02