Nowy gmach Biblioteki Uniwersyteckiej (ul. Dobra #56/66) jest jedną z ikon Warszawy. Został zaprojektowany przez Marka Budzyńskiego i Zbigniewa Badowskiego w duchu postmodernistycznym w latach 90-tych XX wieku. Najbardziej charakterystyczna jest fasada kulturowa od strony ul. Dobrej [1]. Sposób ukształtowania przestrzeni wewnątrz realizuje ideę biblioteki otwartej, gdzie czytelnicy mają bezpośredni dostęp do zbiorów [2]. Kubatura obiektu liczy 260 tys. m3, a powierzchnia 64 tys. m2. Biblioteka składa się z części naukowej (księgozbioru) oraz komercyjnej od frontu (tzw. rogala). Obie części połączone są uliczką przykrytą przeszklonym dachem [1]. Biblioteka zajmuje cztery kondygnacje naziemne o łącznej powierzchni 41 000 m2. Pod całością rozciągają się dwa piętra podziemne (garaże, pomieszczenia handlowo-rozrywkowe), izolujące zbiory biblioteczne przed niebezpieczeństwem podtopień [25].

Autorzy projektu przyjęli za podstawę konstrukcji kwadrat o boku 7.20 m. Narzuciło to aranżację wnętrz magazynowych i wymusiło rozstaw podłużnych osi ciągów regałowych na 1.80 m, a szerokość korytarzy między regałami na 1.20 m. Przyjęcie takiej zasady konstrukcyjnej pozwoliło na wyeliminowanie ścian działowych i stworzenie wnętrza jednoprzestrzennego [25].

Poziomy Biblioteki Uniwersyteckiej

Poziom 0 to główne wejście. Nad wejściem do księgozbioru znajduje się wykonana z patynowanego brązu księga z napisem Hinc omnia (łac. stąd wszystko) oraz czterema kolumnami, na których stoją pomniki polskich filozofów ze szkoły warszawsko-lwowskiej, od lewej: Stanisława Leśniewskiego, Alfreda Tarskiego, Jana Łukasiewicza oraz Kazimierza Twardowskiego. Na kolumnach każdego z nich znajdują się odręczne fragmenty jego dzieł [1]. Wewnątrz znajduje się hol, szatnia oraz sale wystawowe i restauracja [25]. Przy szatni można skorzystać z toalety [19]. Pozostałą część wypełnia magazyn zwarty, niedostępny dla czytelnika. Są w nim dokumenty sprzed 1980 roku, zbiory czasopism i gazet, oraz mniej wykorzystywana część piśmiennictwa XX-wiecznego, łącznie 1.5 mln woluminów. W centrum magazynu zwartego mieści się skarbiec Biblioteki z wydzieloną częścią wystawowo-reprezentacyjną dla zupełnie wyjątkowych gości i dwie części magazynowe na najcenniejsze egzemplarze zbiorów specjalnych. Od strony Wybrzeża Kościuszkowskiego mieści się Pracownia Konserwacji Zbiorów z komorą próżniową do dezynfekcji zbiorów i możliwością zainstalowania linii masowego odkwaszania papieru. Od strony ul. Lipowej znajduje wejście do Biblioteki dla pracowników i dla dostawców książek [25].

Poziom 1 to poziom wysokiego parteru, czyli głównego holu informacyjno-katalogowego o wysokości trzech pięter, przykrytego szklanym dachem, do którego prowadzą reprezentacyjne schody o szerokości równej modułowi konstrukcyjnemu. Schody wyznaczają oś podłużną budynku, wokół której wachlarzowo rozwijają się dziesiątki bocznych dróg. Od strony Wybrzeża Kościuszkowskiego i ul. Lipowej zlokalizowane są pracownie opracowania formalnego i rzeczowego. Większą część kondygnacji zajmuje magazyn z wolnym dostępem. Przestrzeń wolnego dostępu do półek jest wyposażona w regały stacjonarne z własnym oświetleniem, pomocnicze miejsca pracy (tzw. "celki") i otoczona dużymi stołami dla czytelników. W holu znajduje się pierwsze stanowisko informacji ogólnej i katalogowej. Są tam archiwalne katalogi kartkowe oraz terminale katalogu on-line, zgrupowane w poczwórnych gniazdach zwanych przez projektantów Żabami. Zaplecze tworzą po prawej stronie pracownie i sala seminaryjna Oddziału Informacji Naukowej i Dydaktyki, a po lewej długa lada Wypożyczalni [25].

Na poziom 2 prowadzą schody położone na wprost czytelni głównej. Czytelnia ma wysokość dwóch kondygnacji i mieści 120 miejsc dla czytelników oraz 15-tysięczny księgozbiór podręczny. Lada bibliotekarza w czytelni głównej to kolejny poziom informacji bibliograficznej i naukowej. Z prawej strony można przejść z czytelni głównej wprost w obszar czasopism bieżących (z ostatnich 1-2 lat). Są tu regały dostosowane do formatów gazet, fotele ze stolikiem i stojącą lampą, stwarzające komfortowe warunki lektury. Pozostała część piętra to wnętrza biblioteki z wolnym dostępem [25].

Poziom 3, to piętro zbiorów specjalnych i kolekcji XIX-wiecznej. Jest to również wolny dostęp, ale przeznaczony tylko dla naukowców. Prawa strona tego piętra jest dedykowana zbiorom specjalnym. Są to kolejno gabinety: Rękopisy, Kartografia, Ryciny, Stare Druki, Zbiory Muzyczne oraz Dokumenty Życia Społecznego. Mieszczą się tam również sale konferencyjne [25]. W 2004 roku uroczyście otwarto wewnątrz pawilon herbaciany (chashitsu), zaprojektowany zgodnie z regułami sztuki z oryginalnych japońskich materiałów (drewna, papieru, gliny). Pawilon tworzą dwa pokoje ceremonialne (hiroma i koma), zaplecze (mizuya) i otaczający pawilon niewielki ogród (roji), podzielony na część zewnętrzną (soto roji) i wewnętrzną (uchi roji) [4].

W podziemiach od momentu powstania działało centrum rozrywki Hula Kula z kręgielnią, placami zabaw dla dzieci, automatami zręcznościowymi, a nawet ścianą wspinaczkową [19]. Kręgielnia w momencie otwarcia była największą w Polsce, o powierzchni 8600 m2 [2]. Centrum dysponowało 28 torami do kręgli, w tym torami dostosowanymi dla dzieci oraz 18 stołami 9-stopowymi do gry w bilard. Z uwagi na powiększenie zbiorów BUW w 2015 roku została rozwiązana umowa, a przestrzeń przeznaczona na zbory magazynowe [26].

Ogród dachowy

Jest to pierwsza budowla w Polsce z tak dużym ogrodem dachowym. Autorką projektu była architekt krajobrazu Irena Bajerska. Fasady ekologiczne z elewacją o powłoce biologicznie czynnej pełnią funkcje izolacyjne i ochronne, a miedziane stelaże służą rozprzestrzenianiu się zieleni wertykalnej, jednocześnie będąc częścią systemu odprowadzającego wodę z dachu łukowego. Dach łukowy miedziany służy optycznemu zmniejszeniu wielkości, a patynowana na zielono miedź, ma optycznie łączyć się z roślinnością. Dach przezroczysty w postaci świetlików pokrywa przeszło 1/3 całej powierzchni. Plastikowe świetliki pełnią funkcję klap włazowych [3]. Ogród ma ok 2000 m2 [5]. Z mostków i tarasu widokowego można podziwiać wieżowce Warszawy, Most Świętokrzyski i Wisłę. Można też przez specjalne okna lub szklany dach zajrzeć do wnętrza Biblioteki [5]. Świetlik nad czytelnią zwany jest wulkanem wiedzy. Na wprost schodów wejściowych znajduje się altana z pergolami, którym w 2004 roku nadano imiona (i podpisano tabliczkami) Laury oraz Petrarki (z okazji 700 rocznicy urodzin poety) [14]. Ogród dachowy jest połączony z ogrodem dolnym strumieniem z kaskadowo spływającą wodą (zwaną Cichą Rzeczką) oraz schodami [5]. Ogród dachowy został udostępniony w 2002 roku [3].

Podział funkcjonalno-przestrzenny wyznaczają świetliki, urządzenia techniczne oraz wejścia na dach (rampa i windy). Wyróżnione zostały cztery unikalne ogrody, różniące się nastrojem, kolorystyką, formą i zapachem [6]. Ogród złoty (żółty), od północy, skomponowany jest z żółto i pomarańczowo kwitnących krzewów (m.in. forsycja Maluch, tawuła japońska Goldmound) i pnączy (powojnik tangucki). Tło stanowią płożące odmiany jałowca i niewysokie drzewka karagany syberyjskiej. Ogród srebrny (największy, od strony platformy widokowej na Wisłę) obsadzony jest srebrzystolistnymi wierzbami, biało kwitnącym pięciornikiem krzewiastym, a także kosodrzewiną, tawułą norweską, płożącą irgą Dammera i jałowcem Pfitzera. Na pergolach rośnie niezwykle odporna na mróz odmiana winorośli Zilga. Ogród karminowy, od południa, to różowo i czerwono kwitnące rośliny: krzewuszka cudowna, lilak Meyera, powojnik alpejski, rozchodnik okazały. W lecie kwitną róże okrywowe. Kompozycję otaczają miniaturowe jabłonie, płożący jałowiec Pfitzera i irga Dammera. Ogród od zachodu jest ogrodem niebieskim. Tworzą go powojniki bylinowe, płożący Arabella oraz o sztywnych pędach powojnik Cassandra [5].

Ogród dolny

Ogród dolny ma powierzchnię ok. powierzchni 15 000 m2 [5]. Największymi obiektami są, połączone strumieniem, sztuczny kamień z kaskadą i zarybiony staw. Drzewa, krzewy i byliny utrzymane w tonacji niebiesko-białoróżowej. Po północnej stronie głównego budynku znajdują się sztucznie uformowane nasypy oraz kratowe trejaże (pochylnie) na pnącza [3].

Ustawiono tu również granitowe rzeźby Ryszarda Stryjeckiego, które tworzą nawiązujący do kosmologicznych motywów cykl Szkic sytuacyjny [21]. Szkic sytuacyjny I nawiązuje do hipotezy o holograficznej strukturze wszechświata. Z promienistego tła awersu wyłania się twarz Stwórcy. Poniżej błąka się znany symbol rysunkowy, który skierowano ku pozaziemskim cywilizacjom w programach kosmicznych. Rewers to naturalna powierzchnia głazu narzutowego, która zwykle w zakładzie obróbki kamienia ma numer ewidencyjny. W rzeźbie numer został zastąpiony przez przekształcony wzór Einsteina, z którego wynika iż szybkość światła jest tylko pierwiastkiem kwadratowym stosunku energii do masy [22].

Szkic sytuacyjny II odwołuje się do skojarzenia domku z kart w niedookreślonym fragmencie bezmiaru przestrzeni. Szkic sytuacyjny III jest zapisem przekształconego wzoru Einsteina umiejscowiony na ukazującej się i znikającej (zależnie od oświetlenia rzeźby) dłoni Stwórcy. Szkic sytuacyjny IV ma formę zbliżoną do kuli, na której znajduje się głębokie pęknięcie. Łączy je płytka szklana, jak to czynią konserwatorzy na pękniętych ścianach budynków, wpisując datę umieszczenia plomby. Tutaj ponownie widnieje wzór przemiany materii w energię [22].

Domek Ogrodnika

Budynek (ul. Dobra #68/70) został wybudowany przez Fundacje Uniwersytetu Warszawskiego [13] i oddany do użytku w 2003 roku [1]. Ma trzy kondygnacje nadziemne i jedną podziemną. Jego kubatura wynosi 2400 m3, a powierzchnia 360 m2. Jest to konstrukcja żelbetowa z drewnianym dachem, krytym blachą miedzianą [27].

Zdrój

W narożniku ogrodzenia gmachu, u zbiegu Lipowej i Wybrzeża Kościuszkowskiego, został zrekonstruowany zdrój wody, który pierwotnie wybudowano w tym miejscu w 1936 roku przy siedzibie Inspekcji Sieci Wodociągowej i Kanalizacyjnej. Upamiętnia on 50-tą rocznicę uruchomienia warszawskich wodociągów. Na kamiennym portalu otaczającym niszę ze zdrojem znajdują się dwie daty: 1886, czyli data uruchomienia wodociągu Lindleya oraz 1936, czyli 50-cio lecie wodociągów. Poniżej, na szybie, umieszczono datę 1999, czyli moment udostępnienia obecnego budynku [32]. Widnieje na niej też maska uśmiechniętego, brodatego satyra z fryzurą dekorowaną motywami roślinnymi i różkami [33]. Współczesna jego forma powstała w 1999 r. W związku z budową gmachu nowej biblioteki wodotrysk przyjął kształt łuku triumfalnego ze szklaną płytą w środku [36].

Collegium Iuridicum II

Budynek Wydziału Prawa i Administracji (ul. Lipowa #4) powstał w 1998 roku. Zajmuje 960 m2, a jego kubatura wynosi 16237 m3. Ma trzy kondygnacje nadziemne i dwie podziemne i jest „przedłużeniem” architektonicznym gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej. Jest to konstrukcja słupowo-płytowa, z dachem na płytach żelbetowych [28]. Dysponując 12 salami wykładowymi pełni głównie funkcje dydaktyczne [29]

Regał biblioteczny

Przed głównym wejściem do BUW znajduje się fioletowy fragment regału (rusztu) bibliotecznego zachowanego z budynku starej biblioteki na Krakowskim Przedmieściu. Jest to jedynie segment, dwa rzędy stalowych słupów po trzy przęsła o wysokości ok. 2.5 m [30]. Całość miała 6 kondygnacji i była unikatowa na skalę światową [31].

Fasada kulturalna

Od strony ulicy Dobrej znajduje się najbardziej charakterystyczna fasada kulturalna (w odróżnieniu od pozostałych fasad ekologicznych). Sześć wejść jest rozdzielonych ośmioma tablicami, wykończonymi patynowanym brązem, z wyrytymi notacjami [7]: 1) muzyczną z fragmentem etiudy b-moll op. 4 nr 3 Karola Szymanowskiego; 2) matematyczną, zawierającą wzór i wykres funkcji Gaussa, rozwinięcie dziesiętne liczby π, ciąg dokładny grup homologii dla pary przestrzeni topologicznych, fragment struktury chemicznej łańcucha nukleotydowego kwasu nukleinowego, program komputerowy w języku Pascal opisujący Problem Collatza oraz Równania Maxwella; 3) sanskrycką, zawierającą fragmenty Rygwedy, Upaniszady Mundaka oraz Bhagawadgity; 4) hebrajską, zawierającą fragment starotestamentowej Księgi Ezechiela; 5) arabską, zawierającą fragment Księgi zwierząt Al-Dżahiza; 6) grecką, zawierającą fragment dialogu Fajdros autorstwa Platona; 7) staroruską, zawierającą fragment Powieści minionych lat z najstarszej kroniki ruskiej z początków XII wieku, odnoszącej się do intelektualisty na tronie kijowskim - księcia Jarosława I Mądrego; 8) staropolską, zawierającą fragment Wykładu cnoty autorstwa Jana Kochanowskiego, zapisaną alfabetem gotyckim używanym w XVI-wiecznych drukach [1][19].

Oś saska

Od strony wejścia do ogrodu wtopiona jest w chodnik tablica reprezentująca przedłużenie osi saskiej w stronę Wisły [1], największego barokowego założenia urbanistycznego Warszawy. Mosiężne litery układają się w napis Oś Saska [34].

Tablica Wiliama Fulbrighta

W holu wejściowym znajduje się tablica upamiętniająca Wiliama Fulbrighta.

Przez długi czas teren obecnego BUW-u znajdował się w wodach Wisły. Powstało tutaj wysypisko śmieci i gruzu, co powodowało odsuwanie się Wisły od skarpy. W 1740 roku pojawiła się tu droga wzdłuż rzeki, nazwana od 1770 roku ul. Dobrą. W 1778 roku ulica została uregulowana.

Około 1900 roku ulicę Lipową przedłużono od ul. Dobrej do bulwarów (obecnie ul. Wybrzeże Kościuszkowskie) [9]. W 1910 roku na rogu ulic Lipowej i Dobrej, w miejscu wejścia do Biblioteki, wzniesiono kamienicę dla Augusta Bauma (ul. Dobra 56) w stylu północnego manieryzmu i renesansu niemieckiego. Budynek z wieżyczką i ozdobnymi, manierystycznymi szczytami i przypominał mały zamek [35]. Zdobił go narożny wykusz zwieńczony kopułą. Było to jedyne tego typu rozwiązanie na terenie dzielnicy. Budowla przeszła w ręce Domu Handlu i Przemysłu Edmunda Langera [10]. Po adresem Dobra #62 przed 1937 rokiem powstała dwupiętrowa kamienica [11]. Znaczna część terenu obecnego kompleksu od 1902 roku należała do Inspekcji Sieci Wodociągowej i Kanalizacyjnej, czyli ówczesnego odpowiednika Zakładu Sieci Wodociągowej. Tworzyły go: kamienica przy ul. Lipowej #2, liczne magazyny i budynki gospodarcze w głębi działki, [12], a także istniejąca do dziś Szara Willa, dawny dom kąpielowy i mieszkalny pracowników inspekcji [33].

Pod koniec lat trzydziestych wzniesiono kolejną kamienicę (ul. Lipowa #4), która jako jedyna z opisanych przetrwała II wojnę światową. Wysadzono ją w 1996 roku w związku z budową gmachu Collegium Iuridicum II [15].

W latach 1934-1935 powstała Publiczna szkoła powszechna nr 80 (ul. Dobra #66/70) według projektu architekta Bruna Zborowskiego. W latach 1938-1939 dobudowano salę gimnastyczną. Decyzją niemieckich władz okupacyjnych budynek szkolny został przeznaczony na wojskowy szpital polowy [17]. Obiekt został częściowo zniszczony w czasie wojny. To co z niego zostało (skrzydło dziedzińcowe i sala gimnastyczna) rozebrano w 1995 roku [16].

Na terenie obecnej BUW znajdowały się również zabudowane posesje Dobra #58 i Dobra #64, obiekty nie przetrwały jednak II wojny światowej.

Budynki magazynowe Inspekcji Sieci Wodociągowej i Kanalizacyjnej częściowo się zachowały, a po wojnie służyły jako magazyny Stacji Pomp Kanałowych. Na skrzyżowaniu ul. Dobrej i ul. Lipowej powstał też blok mieszkalny.

W latach 90-tych XX wieku brak miejsca dla zbiorów bibliotecznych Uniwersytetu Warszawskiego zmusił władze uczelni do znalezienia nowego miejsca dla Biblioteki UW. W 1990 (1991[25]) roku premier Tadeusz Mazowiecki zadecydował o przeznaczeniu środków pozyskanych z wynajmu dawnej siedziby KC PZPR na budowę nowego gmachu Biblioteki UW. Odrzucono początkowy projekt umieszczenia zbiorów w budynku Komitetu Centralnego i w 1993 roku uchwalono plan zagospodarowania przestrzennego, przewidujący lokalizację biblioteki z ogrodem w obecnym miejscu na Powiślu. W tym samym roku rozpisano konkurs architektoniczny na projekt gmachu [13]. I nagrodę otrzymał projekt architektów Marka Budzyńskiego i Zbigniewa Badowskiego [25]. Pierwszą łopatę wbito w 1995 roku, a w 1999 roku, po pięciomiesięcznej przeprowadzce, biblioteka została otwarta [13].

Na przełomie lat 1998-1999 szary bibliotekarz wiedział, że przeniosą go na Dobrą, i że ma tam być jakiś „wolny dostęp” [24]. W trakcie przewożenia każdy wolumin był wycierany z kurzu ściereczką nasyconą środkiem grzybobójczym. Po każdej zmianie ścierki i rękawiczki były prane i dezynfekowane, co wyglądało jak spora pralnia. Dla ok. około 400 tys. zbiorów XIX-wiecznych konieczna była dezynfekcja w komorze próżniowej, wypożyczona w firmy wrocławskiej, w której w ciągu 24 godzin dezynfekowano 10 tys. woluminów [25]. Jednym z wolontariuszy pomagających w przeprowadzce był student grafiki, który wykorzystując materiały biurowe dekorował rzeźby z frontonu, tworząc m.in. pirata z Karaibów [24].

W 1998 roku otwarto skrzydło Wydziału Prawa i Administracji UW [37].

W 1999 roku budynek poświęcił papież Jan Paweł II [4]. Zaraz za holem na podwyższeniu stoi tron papieski [19].

W XXI wieku bywanie w Bibliotece Uniwersyteckiej, w kręgielni czy w ogrodach stało się popularne. Pojawiło się określenie buwing, które znaczyło korzystanie z biblioteki w celach naukowych jak i pokazywanie się w modnym miejscu.