Kolonia Profesorska to zespół osiemnastu jednorodzinnych domów zbudowanych i zamieszkiwanych przez architektów i profesorów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej [1] ograniczony ul. Górną (od 1922 roku ul. Górnośląską), ul. Józefa Hoene-Wrońskiego i ul. Myśliwiecką. W ramach projektu wytyczono ul. Profesorską [5]. Oprócz funkcjonalistycznego domu Romualda Gutta pozostały domy zostały zaprojektowane w stylu dworkowym, będącym formą poszukiwania narodowych zasad kształtowania domu mieszkalnego [1]. Domki są świetliste, ergonomiczne i przestronne [3]. Górna część każdego domu składa się z dwóch kondygnacji, dolna z trzech. Domy otaczają starannie zaprojektowane modernistyczne ogrody [36]. Układ urbanistyczny odwołuje się do idei miasta-ogrodu [1] i jest wpisany do rejestru zabytków [2]. Nie jest pewne, kto odpowiadał za projekt układu przestrzennego całości. Podejrzewa się, że byli to Kazimierz Tołłoczko oraz Antoni Jawornicki [34].

Ul. Profesorska

Ulica Profesorska jest przeznaczona dla pieszych i schodzi od ul. Myśliwieckiej do ul. Hoene-Wrońskiego i ma kilka poziomów połączonych schodkami [3]. Jest to niezwykle urokliwa i zazieleniona uliczka [34]. Cechą charakterystyczną ulicy była brama w części dolnej i furtka w części górnej. Obie skradziono w latach 80-tych XX wieku [5]. Obecna furtka od strony ul. Myśliwieckiej pochodzi z 2011 roku. Została zaprojektowana przez projektanta z Makowa, który zaproponował najniższą cenę, lecz najprawdopodobniej nigdy nie widział ulicy [29]. Emaliowana tabliczka z nazwą ulicy i śladami po kulach widnieje nad furtką [8]. Dużą część ulicy zajmowały schody. które w centrum osiedla przechodziły w placyk, miniaturowy odpowiednik małomiasteczkowego rynku. Dziś to założenie urbanistyczne jest całkowicie zniszczone, gdyż placyk jest zabudowany [5]. Wewnętrzna droga może być nocą zamykana [34].

Willa Edmunda Bartłomiejczyka

Dworkowa willa (ul. Hoene-Wrońskiego #3) powstała w latach 20-tych XX wieku dla prof. Edmunda Bartłomiejczyka, wybitnego grafika, malarza i rzeźbiarza [35]. Była jego domem i pracownią do śmierci w 1950 roku [12]. Dziełem Bartłomiejczyka były zapewne zdobiące willę płaskorzeźby z motywami roślinnymi [35]. Na ścianie willi znajduje się poświęcona mu pamiątkowa tablica [12].

Dom kupili Anna i Michał Czeredysowie. Stropy i więźba dachowa były tak przegniłe, że groziły zawaleniem, a płaskorzeźby się kruszyły. Uzyskali zgodę konserwatora na wzmocnienie konstrukcji budynku, wymianę dachu i remont elewacji. Dwie płaskorzeźby udało się zdjąć w całości, dwie przełamane powędrowały do pracowni sztukatorskiej w Krakowie, gdzie zostały odrestaurowane. Prace remontowe prowadziła firma TOM Tomasza Gromskiego. Zburzono znaczną część budynku, m.in. dach i górną kondygnację [35]. Obecnie willa jest już odnowiona [12].

Willa Romualda Gutta

Niezwykły jest dom prof. Romualda Gutta (ul. Hoene-Wrońskiego #5). Ta modernistyczna willa, wykonana z cementowej szarej cegły, pudełkowata, doskonale proporcjonalna [8] powstała w latach 1926-1928 [9]. Elewacja powstała w wyniku przesunięcia poszczególnych warstw cegieł, co daje wizualny efekt światłocienia. Z tyłu znajduje się piękny ogród [31].

Willa Karola Jankowskiego

Dworkową willę przy ul. Hoene-Wrońskiego #7 Karol Jankowski zbudował przed 1925 rokiem. Piętrowy budynek z mieszkalnym poddaszem w dwuspadowym stromym dachu [7] i prostymi modernistycznymi elewacjami [8] otrzymał skromne, indywidualne detale, m.in. płaskorzeźbę umieszczoną nad wejściem [7].

W czasie II wojny światowej (Powstaniu Warszawskim [8]) dom został trafiony bombą lotniczą i uległ znacznemu zniszczeniu. Odbudowany został po wojnie, ale tylko w pewnym zakresie [7]. W miejscu gabinetu profesora latami rosła trawa [8]. Całkowitą rekonstrukcję według oryginalnych planów przeprowadził mąż wnuczki architekta [7], a projekt wykonał zakopiański architekt [8]. Pierwotny wygląd dom odzyskał w latach 90-tych XX wieku [31].

Willa Józefa Seredyńskiego

Dom Józefa Seredyńskiego (ul. Hoene-Wrońskiego #9) posiada piękny ogród [31].

Willa Alfonsa Graviera

Projektantem i pierwszym mieszkańcem wilii (ul. Profesorska #3) był Alfons Emil Gravier. Na początku XXI wieku dom przebudowała Elżbieta Chojna-Duch, wiceminister finansów w rządzie Józefa Oleksego [30].

Willa Antoniego Ponikowskiego

Willę przy ul. Profesorskiej #4 postawił trzykrotny premier rządu polskiego Antoni Ponikowski. Charakterystycznym elementem jest niewielki taras zlokalizowany na szczycie dachu. Wejście do domu umieszczone jest w ganku nakrytym balkonem wspierającym się na kolumnach. Elewację zdobi niewielka tabliczka z wizerunkiem Matki Boskiej [20]. To płaskorzeźba ok. 1 x 1.2m, pierwotnie wolnostojąca, od momentu wybudowania parterowego garażu-stróżówki wmurowana we wschodnią ścianę. Inwestor nielegalnej rozbudowy garażu próbował ją skuć, a pozostałości zakleić styropianem. Kapliczkę uratowała Anna Beata Bohdziewicz [30]. Do willi od zaplecza przylega ogród [20]. Dom zaprojektowali Zdzisław Mączeński i Tadeusz Zieliński senior [29].

Willa Witolda Matuszewskiego

Willa Matuszewskiego (ul. Profesorska #6) położona jest w chyba najbardziej malowniczo w całej Kolonii Profesorskiej [10]. Jako jedyna w kolonii pozostaje niezamieszkana [30]. Piętrowy dom z balkonem nad wejściem, znajdujący się przy samych schodach, Matuszewski zaprojektował osobiście. Został zbudowany po 1922 roku [10].

Willa Zygmunta Kamińskiego

Cechą charakterystyczną willi prof. Zygmunta Kamińskiego (ul. Myśliwiecka #10) jest sgraffito na wysokości pierwszego piętra fasady frontowej. Zostało wykonane przez Kamińskiego [13] i przedstawia jego osobę jako alegorię malarstwa i jego żonę jako alegorię rzeźby (była ona rzeźbiarką) [8]. Kamiński zbudował willę w latach 1923-1925 w oparciu o samodzielnie opracowany projekt. W Powstania Warszawskiego dom został uszkodzony. Został odbudowany w 1949 roku z nadbudowaną dodatkową kondygnacją [13].

Willa Rudolfa Świerczyńskiego

Willę według własnego projektu Świerczewski postawił w 1923 roku na działce przy ul. Myśliwieckiej #12. Nadał jej dworkowy styl, a detale łączą w sobie modernizm Le Corbusiera z historycznym neogotykiem. Willa od strony ulicy liczy jedną kondygnację, a trzy od strony ogrodu. Wysoki, dwuspadowy dach skrywa użytkowe poddasze. Do willi prowadzi wejście we wnęce ozdobione piaskowcowym portalem. Na zapleczu znajduje się ogród z drzewami pamiętającymi czasy budowy domu [18]. Autor miał zamiar uniknąć kątów prostych [8]. Uszkodzoną w trakcie wojny willę odbudowano w 1947 roku, przywracając do stanu pierwotnego. Dom w dalszym ciągu pozostaje własnością spadkobierców architekta, którzy prowadzą tu luksusowy pensjonat Number 12 [18].

Willa Kazimierza Tołłoczki

Willę przy ul. Myśliwieckiej #14 zbudował w latach 1923-1926 według własnego projektu Kazimierz Tołłoczko [19]. Od 1990 roku [24] pięknie odnowiona, utrzymana w dworkowym stylu, piętrowa willa mieści ambasadę Tunezji [19]. Ambasada została tu przeniesiona z ul. Świętokrzyskiej 36 [24].

Willa Antoniego Jawornickiego

Działkę przy ul. Myśliwieckiej 16 otrzymał architekt Antoni Jawornicki. W 1923 (1926 [36]) roku powstała tutaj willa zaprojektowana przez samego właściciela. Ma jedną kondygnację od strony ulicy i trzy kondygnacje od zaplecza, gdzie znalazły się balkony i tarasy oraz niewielki ogród. Wysoki dach skrywa poddasze, w którym architekt urządził swoją pracownię. W czasie okupacji rodzina Jawornickich zamieszkiwała willę do sierpnia 1944 roku. W czasie walk willa spłonęła, a wraz z nią cenne dzieła sztuki i wyposażenie. Po wyzwoleniu Jaworniccy powrócili do zniszczonego domu, który odbudowali w latach 1948-1950 [17].

Willa Oskara Sosnowskiego

Willa (ul. Myśliwiecka #18) z przylegającym ogrodem powstała w 1923 roku [21]. Dom został zniszczony w 1939 roku. Nowy powstał w latach 1949-1950 według projektu Zofii Fafius [29].

Willa Czesława Domaniewskiego

Dworkowy dom przy ul. Górnośląskiej #33 dwoma elewacjami stanął przy ulicach, natomiast pozostałe dwie wychodziły na ogródek. Czesław Domaniewski swój dom zbudował w latach 1925-1926. Podczas Powstania Warszawskiego willa uległa spaleniu. Została odbudowana pod koniec lat 40-tych XX wieku. Różnicą po odbudowie była zamiana pojedynczego okna na parterze w fasadzie frontowej na trzy zakończone półokrągło otwory okienne [16].

Willa Tadeusza Zielińskiego

Przedwojenna Willa Tadeusza Zielińskiego (ul. Górnośląska #35) mieści obecnie ambasadę Grecji. Budynek powstał w 1923 roku. Zieliński willą cieszył się tylko dwa lata, do dnia swojej śmierci w 1925 roku. To piętrowy budynek w dworkowym stylu z centralnie umieszczonym, zaokrąglonym ryzalitem z wejściem. Jednoosiowy ryzalit posiada szczyt z oknami poddasza zwieńczony figurką [23]. Połączony jest ścianą z numerem 37 [32]. Ambasada Grecji przeniosła się do wyremontowanej willi w 2011 roku [23].

Willa Zdzisława Mączeńskiego

Dom Zdzisława Mączeńskiego (ul. Górnośląska #37) łączy się ścianą z willą Tadeusza Zielińskiego. Budynek posiada (jak sąsiad) zaokrąglony ryzalit pośrodku elewacji z wejściem głównym. Fasada zakończona jest wystawką zwieńczoną rzeźbą [15] rzeźbą nad okrągłym okienkiem na poddaszu [32]. Okna w elewacji frontowej znajdują się tylko po lewej stronie osi środkowej. Willa do dziś pozostaje własnością jego spadkobierców. Obok drzwi znajduje się przedwojenna tabliczka z numerem domu [15]. W latach 1939-1940 i 1947-2012 mieszkał tu Sergiusz Hornowski [32].

Willa Władysława Michalskiego

Pierwszym właścicielem willi przy ul. Górnośląskiej #39 był Władysław Michalski. Później mieszkał tu profesor Andrzej Tymowski. Jego postać przypomina tablica pamiątkowa [32].

Willa Mariana Lalewicza

Willa Mariana Lalewicza (ul. Górnośląska #41), choć utrzymana jest w konwencji osiedla, odbiega detalami od pozostałych. Łączy w sobie elementy wczesnego modernizmu i klasycyzmu. Piętrowy dom z trzyosiową fasadą zwieńczony jest półokrągłym szczytem, w którym umieszczono ozdobny kartusz [14]. Budynek dzięki przemyślanym proporcjom, zwartej bryle przykrytej czterospadowym dachem oraz poprzez zastosowanie czerpiącego z rokoko i klasycyzmu detalu (gzymsy wieńczące i podokienne, graficznie profile opasek okiennych, wprowadzenie zróżnicowanych, w tym owalnych otworów okiennych, wielokwaterowe okna, dekoracja balustrad) nawiązuje do tzw. stylu dworkowego, przy jednoczesnym charakterystycznym dla modernizmu uproszczeniu form [42]. Do wnętrz prowadzi wejście ulokowane pomiędzy domem i budynkiem gospodarczym. Swój dom Lalewicz zbudował w 1923 (1928 [42]) roku [14]. Projekt zakładał powstanie willi mieszkalnej z garażem, oficyny oraz tarasu ogrodowego. W 1934 roku willa została wykupiona przez Marię i Mariana Lalewiczów od Spółdzielni Mieszkaniowej i użytkowana była jako dom rodzinny. Poza małżeństwem zamieszkiwali w niej m.in. także Stanisław Lalewicz (członek Elektryków Polskich) oraz Witold Lalewicz (sekretarz Polskiego Związku Hokeja na Lodzie). W 1943 roku willa Lalewicza została zajęta przez Niemców. Podczas II Wojny Światowej budynek uległ znacznym uszkodzeniom, a remont przeprowadzono w 1945 roku. Kolejne remonty dostosowywały budynek na potrzeby m.in. siedziby Związku Młodzieży Wiejskiej "Wici". W 1955 roku budynek przeszedł na własność Skarbu Państwa. W kolejnych latach willa przeznaczona była wyłącznie na cele mieszkalne. Budynek w sierpniu 2022 roku został wpisany do rejestru zabytków [42].

Willa Czesława Przybylskiego

Willa Czesława Przybylskiego (ul. Górnośląska #43) zbudowana została w [22] 1923-1926 roku [26]. Podczas walk w 1944 roku uległa spaleniu. Została odbudowana w 1946 roku w oparciu o pierwotny projekt. Obecnie w willi mieszczą się Stowarzyszenie Opus Dei oraz Ośrodek Kulturalny Na Skarpie [22]. To jednopiętrowy dom, w stylu dworkowym, z charakterystycznymi dekoracjami pod oknami piętra [32].

Pierwotnie droga Myśliwiecka stanowiła zjazd z gościńca Ujazdowskiego do ul. Czerniakowskiej. W 1784 roku nosiła nazwę ul. Zdrowa, gdyż biegła pośród ogrodów. W połowie XIX wieku nazwano ją ul. Zdrowia. Na obszarze między ul. Zdrową, ul. Górną (obecnie ul. Górnośląską) i ul. Rozbrat usytuowana była wielka cegielnia królewska [37] z XVIII wieku [33]. Najprawdopodobniej działała od 1775 roku [39]. Wzdłuż ulicy Zdrowej rozciągały się glinianki tej cegielni [37]. Cegielnia przestała istnieć po 1825 roku [39]. Jej działalność pozostawiła po sobie tendencje do podmakania [8].

Ulica Górnośląska pojawiła się na mapach jako droga po raz pierwszy w 1740 roku. Biegła w wąwozie od ul. Wiejskiej do ul. Rozbrat. Od 1770 roku nosiła nazwę Górna, realnie umotywowaną położeniem ulicy. Około 1778 roku uregulowano ją na całej długości [39].

Około 1820 roku ul. Zdrowia otrzymała bruk szosowy. W drugiej połowie XIX wieku ulica otrzymała nazwę Myśliwieckiej [37], w nawiązaniu do zniekształconej nazwy dawnej znajdującej się tutaj osady Myślewice [38].

Na niektórych mapach z 20-lecia międzywojennego zamiast ul. Myśliwieckiej pojawiała się też nazwa ul. Szwoleżerów [38].

Aż do lat 20-tych XIX wieku nikt się tymi terenami po cegielni nie interesował. Wyrosły tu krzewy akacjowe, których korzenie zestalają ziemię. Dzięki temu można było myśleć o zabudowaniu tej okolicy [8].

Koncepcja Kolonii Profesorskiej pojawiła się w 1921 roku z inicjatywy Zdzisława Mączeńskiego i Tadeusza Zielińskiego seniora. W 1922 roku powołano Spółdzielnię Mieszkaniową Profesorów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, która uzyskała od państwa teren na skarpie wiślanej dzięki wsparciu rektora prof. Antoniego Ponikowskiego. Koncepcja zyskała też wsparcie władz, gdyż miała zaprezentować domy wzorcowe dla polskiego stylu budownictwa mieszkaniowego odrzucające style związane z okresem zaborów [1]. Prace rozpoczęto w 1922 roku [40]. Wtedy też wytyczono ul. Hoene-Wrońskiego i ul. Profesorską [40]. Podczas budowy Kolonii Profesorskiej ujawniały się osuwiska skarpy [41]. Pierwszym ukończonym domem Kolonii był dom prof. Zdzisława Mączeńskiego, zasiedlony 29 października 1923 roku. Budowę kolonii ukończono w 1928 roku [1]. Przed II wojną światową posesje wewnątrz osiedla nie były trwale rozgraniczone. Dzieci bawiły się w ogrodach i na "ryneczku", natomiast całe osiedle było ogrodzone [29], zamykane bramami i pilnowane przez dozorców [8].

Podczas niemieckiej okupacji ul. Myśliwiecka nosiła nazwę Stadionowa (niem. Stadionstrasse) [38].

Zabudowania w dobrym stanie przetrwały II wojnę światową, Wille wzdłuż ul. Myśliwieckiej były nieco bardziej uszkodzone, jedynie willa Oskara Sosnowskiego została całkowicie zniszczona we wrześniu 1939 roku. Uszkodzone obiekty odtworzono, a zniszczoną willę Sosnowskiego odbudowano w latach 1949-1950 [1]. Prowadzono także małe modernizacje osiedla. Pierwotnie zaprojektowany plac został zabudowany garażami, a niektóre ogrody zostały przekształcone [36]. Jednak zespół urbanistyczny kolonii przetrwał praktycznie niezmieniony do dzisiaj [1].

W kolejnych latach osiedle straciło swą specjalizację i przekształciło się w Myśliwiecką Spółdzielnię Mieszkaniową [8].

Pojedyncze wille wpisano do rejestru zabytków w 1992 roku. Cały zespół urbanistyczny trafił na listę w 1999 roku [29]. Decyzja została uchylona [36].

W rejonie ul. Hoene-Wrońskiego w początku lat 90-tych XX wieku uformowała się największa strefa osuwiskowa na całej skarpie warszawskiej. Niszczeniu podlegały budynki ambasady Tunezji, ASP, Liceum im. Batorego [41].

Kolejna decyzja o wpisie do rejestru zabytków układu urbanistycznego Kolonii Profesorskiej miała miejsce w 2009 roku. Również została uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego [25]. Wreszcie definitywnie Kolonia została umieszczona w rejestrze zabytków 23 kwietnia 2010 roku [1]. W efekcie w 2011 roku uliczkę Profesorską wyremontowano [11]. Do remontu było jednak zgłaszanych wiele uwag. Skrzynka wysokiego została zaprojektowana na samym środku osiedla, a na ulicy postawiono nową latarnię, lecz wygasło pozwolenie na budowę i wykonawca nie podłączył w niej prądu [6].