Osiedle Jagiellońska (bloki 1-6)


Osiedle Jagiellońska (bloki 1-6)

Osiedle mieszkaniowe powstało w latach 70-tych XX wieku, jako próba powrotu do planowania pierzejowego. Sześć bloków (osiedle jest rozrzucone po Pradze) znalazło się na terenie fragmentu rzeźni, kamienic oraz dawnej fabryki Wulkan, produkującej wyroby metalowe i emaliowane. Na terenie opuszczonej już fabryki kręcono sceny serialu "Stawiam na Tolka Banana". Od ul. Kępnej na ceglanej ścianie znajduje się tablica upamiętniająca miejsce egzekucji podczas okupacji.

hotelhotelplac zabawplac zabawsklepskleptablica pamięcitablica pamięcizabudowa wielorodzinnazabudowa wielorodzinna

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Jagiellońska, ulica Kępna
  • Rok powstania:  1979-1984
  • Obszar MSI:  Stara Praga
  • Wysokość:   33 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  modernizm
  • Związane osoby: Gniewiewski Bohdan, Jankowski Karol, Lilpop Franciszek, Lilpop Edward

Opis urbanistyczny:

Osiedle Jagiellońska tworzą bloki przy ul. Jagiellońskiej #2, #4, #6, #1, #3 i #5A. Administracyjnie w skład osiedla wchodzą też budynki w innych lokalizacjach: Jagiellońska 62 i 64, Namysłowska 6 i 6A, Szanajcy 3, Floriańska 14 oraz Targowa 80 i 82 [10]. Łącznie jest to 14 budynków mieszkalnych z 958 lokalami, 80 lokali użytkowych i 6 garaży wolnostojących. Powierzchnia eksploatacyjna wynosi 58 330 m2, z czego lokale mieszkalne stanowią 51142 m2, a lokale użytkowe to 7188 m2. Tereny zielone i grunty osiedla zajmują 38851 m2. Osiedle Jagiellońska zamieszkuje około 2000 mieszkańców [10].

Zespół mieszkaniowy Jagiellońska był jedną z pierwszych prób odejścia od budowy osiedli wolnostojących bloków na rzecz budownictwa pierzejowego, które zastosowano tutaj poprzez umieszczenie budynków mieszkalnych między zachowanymi kamienicami. Do budowy użyto prefabrykatów i cegłę żerańską. Budowa osiedla była częścią większych prac mających na celu uporządkowanie okolicy Portu Praskiego [1]. Inwestorem jest Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa Praga [3], a założenie powstało według projektu Bohdana Gniewiewskiego [12].

Obiekty, pomniki, tablice:

Na budynku 5a od strony ul. Kępnej znajduje się pamiątkowa tablica Tchorka [13]. Tablicę odsłonięto w latach 50-tych XX wieku na zachowanym fragmencie ceglanej ściany dawnego budynku Rzeźni Miejskiej. Na ceglanym murze ze śladami po kulach z egzekucji umieszczono tablicę [22] o treści: Miejsce uświęcone krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny. Tu 12 listopada 1943 roku hitlerowcy dokonali egzekucji na 60 więźniach Pawiaka [21]. Inskrypcja na tablicy nie wspomina o okolicznych mieszkańcach rozstrzelanych wówczas z zemsty za strzelaninę z żandarmami [22].

XVIII wiek i wcześniej:

Dzisiejsza ul. Jagiellońska powstała przed 1762 rokiem [13]. Południowa część dzisiejszej ul. Jagiellońskiej, gdzie królował handel i rzemiosło, nazywana była ul. Wspaniałą. Północna część, zamieszkała przez szlachtę i prowadząca do dworków królewskich dworzan, nazywana była ul. Senatorską. Ulica była ówczesnym ścisłym centrum Pragi, najważniejszym szlakiem komunikacyjnym i reprezentacyjnym [19]. Jej zabudowa została zniszczona podczas wojen napoleońskich [13].

Na teren osiedla od strony zachodniej sięgały też tereny rzeźni miejskiej, tzw. Jatki. Było to tradycyjne miejsce handlu bydłem, końmi i trzodą chlewną, istniejące już w XVIII wieku. Było kilka terenów przeznaczonych na jatki, te najbardziej znane (miejskie) mieściły się na placu pomiędzy dzisiejszymi: ul. Sierakowskiego, ul. Okrzei, ul. Wrzesińską i ul. Kępną. Powstały w 1899 roku w miejscu zlikwidowanego wtedy targu końskiego. Były bardzo prymitywne, składały się z kilku rzędów drewnianych bud i baraków [23].

XIX wiek:

Przebieg dzisiejszej ul. Jagiellońskiej wytyczono na nowo około 1818 roku od dzisiejszej ul. Kłopotowskiego aż do Jabłonny, a odcinek w stronę Grochowa około 1835 roku, w ramach planu uregulowania ulic na Pradze autorstwa Jakuba Kubickiego. Ulica otrzymała wtedy nazwę Szeroka [13]. Był to pierwszy w dziejach Pragi plan uregulowania ulic [17].

Po otwarciu mostu Kierbedzia w 1864 roku odcinek między współczesnymi ul. Zamoyskiego i al. Solidarności nazwano ul. Moskiewską [13].

W XIX wieku pod numerem #3/5 znajdował się VII oddział Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności [12].

Wulkan

Warszawska Fabryka Wyrobów Metalowych Wulkan została założona w 1828 roku [4]. Produkowała wyroby metalowe, sztancowane i emaliowane [12]. Początkowo Wulkan działał przy ul. Brukowej [16]. Przy dzisiejszej ul. Jagiellońskiej 4-6 fabryka rozpoczęła działalność w 1881 roku. Zabudowania fabryczne wzniesiono według projektu Edwarda Lilpopa. Dalsza rozbudowa zakładu była przeprowadzona według projektu Karola Jankowskiego i Franciszka Lilpopa w latach 1906-1914. Najlepsze dla "Wulkanu" lata przypadają na okres 1912-1914, kiedy fabryka zatrudniała około 3000 osób [4]. Głównym odbiorcą był rynek rosyjski [11]. Podczas I wojny światowej fabryka Wulkan była notowana na giełdzie [12]. Wulkan produkował m.in. manierki dla armii carskiej, a w okresie II Rzeczpospolitej dla armii polskiej. Jednym z pracowników był Stefan Aleksander Okrzeja [4], który pracował tu jako ślusarz. Został stracony na stokach cytadeli w 1905 roku [18].

Po upadku rynku rosyjskiego, fabryka realizowała zamówienia do krajów bałkańskich i nadbałtyckich, Ameryki Północnej i Południowej, Indii, Egiptu i Palestyny. W 1921 roku podjęto produkcję wojskową [11]. W 1926 roku w fabryce pracowało około 800 osób, co czyniło ją jednym z większych zakładów na Pradze. W okresie kryzysu lat 30-tych XX wieku i związanego w tym spadku zatrudnienia część pomieszczeń wynajęto Państwowemu Monopolowi Tytoniowemu [4]. W 1929 roku zatrudnionych było już tylko 300 osób [11].

W czasie okupacji fabryka działała jako Warschauer Gesellschaft der Metall-u. Emalienwarenfabrik [12]. W 1944 roku Niemcy podpalili część fabrycznych zabudowań [4]. Przed 1948 rokiem zostały one prowizorycznie odbudowane [11]. Po wyzwoleniu fabryka kontynuowała produkcję, jednak na mniejszą skalę [12]. W 1963 roku [14] cała zabudowa (dochodząca do ul. Targowej) została wyburzona. W sumie znajdowało się tu 31 różnej wielkości i przeznaczenia budynków oraz dość wysoki komin, który dotrwał do połowy lat 70-tych XX wieku [4].

W latach 70-tych XX wieku w ruinach fabryki Stanisław Jędryka nakręcił na podstawie książki autorstwa Adama Bahdaja serial Stawiam na Tolka Banana [2]. Opuszczony teren fabryki Wulkan miał przedstawiać Klondike (położone w książce na terenie Parku Skaryszewskiego).

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Wybuch kotła w fabryce Wulkan

[1888] Wybuch kotła w fabryce Wulkan (źródło)

Fabryka Wyrobów Metalowych Wulkan

[1900] Fabryka Wyrobów Metalowych Wulkan (źródło)

Okres międzywojenny:

1 kwietnia 1916 roku ulicy nadano po raz pierwszy obecną nazwę ul. Jagiellońskiej [13].

Zachodnią część terenu fabryki Wulkan zajęła w latach 20-tych XX wieku Rzeźnia warszawska przeniesiona tu wówczas z Solca [23].

Ul. Jagiellońska słynęła wówczas z licznych placówek opiekuńczych i organizacji prowadzących działalność charytatywną [14]. Społecznicy z Koła Prażan zorganizowali przy ul. Jagiellońskiej 3/5 w 1916 roku tzw. Sierocin, czyli ośrodek opiekuńczy dla opuszczonych dzieci [12]. Nieopodal działało Towarzystwo Opieki nad Niemowlętami, a od 1924 roku oddział Kasy Chorych i pogotowie ratunkowe [14].

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

W czasie II wojny światowej funkcjonowały dwie nazwy ul. Jagiellońskiej: Królewiecka (Königsbergerstrasse), potem Bałtycka [13].

12 listopada 1943 roku obok ul. Kępnej przechodziło trzech żandarmów, którzy zostali ostrzelani z okien narożnej kamienicy. Od ul. Jagiellońskiej przybili na odsiecz kolejni Niemcy, którzy unieszkodliwili strzelających: dwóch zastrzelili, jednego schwytali. W międzyczasie otoczono kordonem ul. Kępną, od ul. Targowej aż po ul. Jagiellońską i rozpoczęto łapankę. Po schwytaniu na skrzyżowanie z ul. Jagiellońską podjechało kilka motorów z koszami. Jeden z SS-manów fotografował przechodzących, ustawiających się do egzekucji [20]. Dowieziono ok. 60 więźniów Pawiaka, po czym cała grupa została rozstrzelana. Podczas egzekucji zakazano podchodzić do okien, a skazani mieli zaklejone usta i założone na głowę papierowe worki [22].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Skrzyżowanie Jagiellońskiej i Marcinkiewicza, kominy fabryki Wulkan

[1939] Skrzyżowanie Jagiellońskiej i Marcinkiewicza, kominy fabryki Wulkan (źródło)

Odbudowa stolicy:

W 1952 ulicy nadano nazwę Stalingradzka [13].

Czasy PRL-u:

Osiedle Jagiellońska wybudowano w miejscu zabudowań fabryki Wulkan oraz kilku kamienic, które okresie powojennym popadły w skrajną ruinę [1]. W latach 60-tych XX wieku zaniedbanie kamienic doprowadziło do ich skrajnego zdewastowania, usunięcia tynków i balkonów, aż wreszcie do zawalenia [14].

Całe osiedle Jagiellońska (początkowo funkcjonowało pod nazwą Stalingradzka [10]) powstało w latach 1979-1989 [1]. Budynki osiedla przy ul. Jagiellońskiej od 1 do 8 zostały wzniesione około 1984 roku. Budynek przy ul. Jagiellońskiej 1 ma kilkadziesiąt lokali mieszkalnych. Liczba kondygnacji wynosi w nich od 6 do 12. W przyziemiu mieszczą się lokale użytkowe [5]. Blok w narożniku ul. Jagiellońskiej i ul. Kępnej powstał częściowo w miejscu magazynów Żydowskiego Instytutu Historycznego [8].

W połowie lat 70-tych bloki przeszły pod administrację SM Osiedla Kijowska [10].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Kadry z serialu

[1972] Kadry z serialu "Stawiam na Tolka Banana" (źródło)

Kadry z serialu

[1972] Kadry z serialu "Stawiam na Tolka Banana" (źródło)

Kadry z serialu

[1972] Kadry z serialu (źródło)

Kadry z serialu

[1972] Kadry z serialu (źródło)

Budowa osiedla

[1980] Budowa osiedla (źródło)

Przemiany 1989-2000:

Osiedle Jagiellońska jako samodzielne powstało 1 stycznia 1990 roku, kiedy wydzieliło się z Osiedla Kijowska [3]. W 1992 roku przywrócono ulicy nazwę Jagiellońska [13].

XXI wiek:

Lokale przy ul. Jagiellońskiej są zagłębiem sklepów z wyposażeniem łazienek, kafelkami i wszelkiego rodzaju armaturami [19].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Osiedle Jagiellońska (blok nr 4)

[2012] Osiedle Jagiellońska (blok nr 4) (źródło)

Tablica pamiątkowa Thorka

[2012] Tablica pamiątkowa Thorka (źródło)

Osiedle Jagiellońska (bloki nr 4 i 6)

[2013] Osiedle Jagiellońska (bloki nr 4 i 6) (źródło)

Osiedle Jagiellońska (blok nr 1)

[2014] Osiedle Jagiellońska (blok nr 1) (źródło)

Ulica Jagiellońska 1

[2014] Ulica Jagiellońska 1 (źródło)

Ulica Jagiellońska 1

[2014] Ulica Jagiellońska 1 (źródło)

Ulica Jagiellońska 2

[2014] Ulica Jagiellońska 2 (źródło)

Ulica Jagiellońska 3

[2014] Ulica Jagiellońska 3 (źródło)

Ulica Jagiellońska 4

[2014] Ulica Jagiellońska 4 (źródło)

Ulica Jagiellońska 4

[2014] Ulica Jagiellońska 4 (źródło)

Ulica Jagiellońska 4

[2014] Ulica Jagiellońska 4 (źródło)

Ulica Jagiellońska 6

[2014] Ulica Jagiellońska 6 (źródło)

Ulica Jagiellońska 5a

[2014] Ulica Jagiellońska 5a (źródło)

Ul. Jagiellońska 2

[2014] Ul. Jagiellońska 2 (źródło)

Ul. Jagiellońska 1

[2014] Ul. Jagiellońska 1 (źródło)

Ul. Jagiellońska 4

[2015] Ul. Jagiellońska 4 (źródło)

Tablica pamiątkowa

[2017] Tablica pamiątkowa (źródło)

Tablica pamiątkowa

[2017] Tablica pamiątkowa (źródło)

Tablica pamiątkowa

[2017] Tablica pamiątkowa (źródło)

Tablica Thorka na Kępnej

[2017] Tablica Thorka na Kępnej (źródło)

Ul. Jagiellońska 4

[2017] Ul. Jagiellońska 4 (źródło)

Ul. Jagiellońska 4

[2017] Ul. Jagiellońska 4 (źródło)

Ul. Jagiellońska 4

[2017] Ul. Jagiellońska 4 (źródło)

Opis przygotowano: 2018-03