Katedra pw. Świętego Ducha


Katedra pw. Świętego Ducha

Świątynia ta, chociaż obecnie pełni rolę katedry Kościoła Polskokatolickiego, została zaprojektowana jako cerkiew stacjonującego tu pułku wojska rosyjskiego (dlatego m.in. ołtarz jest zorientowany na wschód). Przez długi czas uważano, że patronem była św. Olga, jednak faktycznie był to bł. Martynian. W okresie międzywojennym był mieścił się tu kościół rzymskokatolicki pułku Szwoleżerów, co upamiętniają m.in. epitafia w świątyni. Przed kościołem stoi kamień pamięci gen. Mannerheima, który służył kilka lat w wojsku rosyjskim stacjonującym na tym terenie, a podczas (i po) II wojnie światowej poprzez dyplomację przyczynił się do zachowania przez Finlandię niepodległości.

kościółkościółrejestr zabytkówrejestr zabytkówtablica pamięcitablica pamięcizabytkowy budynekzabytkowy budynek

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Czerniakowska, ulica Szwoleżerów
  • Rok powstania:  1903-1906
  • Obszar MSI:  Ujazdów
  • Wysokość:   28 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl:  grecki, historyzm (neo)
  • Związane osoby: Benois Leontij, Mannerheim Carl Gustaf Emil

Opis urbanistyczny:

Katedra Kościoła Polskokatolickiego pw. Świętego Ducha (ul. Szwoleżerów #2) jest siedzibą warszawskiej parafii pod tym samym wezwaniem [1]. Liczy ona ok. 350 wiernych z terenu całej stolicy i przyległych powiatów [4]. Jest to jedna z dwóch parafii polskokatolickich w Warszawie, druga znajduje się przy ul. Wilczej 31 [4].

Świątynię otacza niewielki obszar zieleni z okazami robinii i platanu, zaplanowany jeszcze przez budowniczych świątyni [1]. Od północy, z terenem świątyni graniczy niewielki parking.

Katedra powstała jako cerkiew. Wzniesiona jest na planie krzyża greckiego i zorientowana według zasad Prawosławia. W miejscu przecięcia się ramion krzyża wznosi się ośmioboczny bęben zwieńczony niewielką latarnią. Jest to budowla o zwartej bryle, z czterema przybudówkami w narożach między ramionami, kryta dwuspadowym dachem. Wejście prowadzi przez zachodni fronton, na jego górze jest chór. Nad jednym z bocznych wejść widoczny jest mandylion w formie mozaiki, pozostałość po świątyni prawosławnej [1].

Świątynia wykonana jest z cegły i może pomieścić ok. 350 osób [1]. Źródła nie są zgodne w ocenie stylu: według niektórych to nawiązanie do świątyń greckich z pierwszych wieków chrześcijaństwa [14][1], styl neoromański [1], romańsko-bizantyjski z pięknym ugrupowaniem brył [16][1], według innych styl staroruski [15], przypominający dawne drewniane cerkwie nowogrodzkie [1].

We wnętrzu kościoła zabytkowe są: figura Jezusa Zmartwychwstałego, krucyfiks oraz ambona, rozmieszczone w nawach bocznych. Z pierwotnego wystroju wnętrza świątyni ocalała ornamentyka wzdłuż łuków i okien, zachowana w bardzo dobrym stanie [9]. Jest też stara stolarka i oryginalne, matowe oszklenia w kolorze seledynowym. Uwagę zwraca także nieco późniejszy obraz Chrystusa na tle płonącej Warszawy. Znacznie później wykonano witraże, odnowiono i częściowo odtworzono freski z motywami roślinnymi i zabytkowe malowidła [5]. W nawie bocznej umieszczone są tablice epitafijne poświęcone pamięci poległych Szwoleżerów i ich dowódców, epitafia czczące pamięć bohaterów Powstania Warszawskiego oraz ofiar Zbrodni Katyńskiej z 1940 roku [12].

Katedra wpisana jest do rejestru zabytków pod numerem 1000 [6].

Nawiązaniem do okresu międzywojennego są coroczne nabożeństwa w intencji poległych Szwoleżerów, odprawiane w pierwszą niedzielę po 10 grudnia [1].

Ołtarze

We wschodniej części znajduje się ołtarz główny, otoczony półokrągłą absydą z pięcioma oknami [1]. Marmurowy ołtarz to pozostałość po prawosławnej cerkwi [5]. Znajduje się w nim obraz przedstawiający Matkę Bożą Nieustającej Pomocy. Figury umieszczone na nastawie ołtarzowej symbolizują Stary i Nowy Testament [1]. Jednym z dwóch bocznych ołtarzy jest Ołtarz Narodowy [1].

Organy

Organy znajdujące się w kościele zbudowane zostały w 1930 roku przez firmę Sauer. W stole gry zachowała się sygnatura budowniczego: "W. Sauer Inh. Dr Oscar Walcker. Frankfurt a/Oder; Opus 1426, Erbaut 1930". Instrument działa w oparciu o pneumatyczną trakturę gry i rejestrów oraz wiatrownice stożkowe obsługiwane przez dmuchawę elektryczną. Włączniki pomocnicze to MF, Tutti i Kasownik. Organy mają 10 głosów, w tym manuał 1: Lieblich Gedeckt 8, Prinzipal 8, Octave 4, Mixtur 3-4 f; manuał 2: Salicional 8, Quintaton 8, Flöte 4, Rohrflöte oraz pedał: Subbas 16, Violoncello 8 [7].

Obiekty, pomniki, tablice:

Kamień upamiętniający Carla Gustafa Mannerheima

3 grudnia 2012 roku został przed kościołem odsłonięty pierwszy w Polsce obelisk upamiętniający postać barona, marszałka Carla Gustafa Emila Mannerheima. Postawiony on został na prośbę ambasadora Finlandii. Fundatorami były: finlandzka fundacja im. Marszałka oraz ambasada Republiki Finlandii w Polsce. Na obelisku z różowego fińskiego granitu umieszczono napis: „Wielki Przyjaciel Polski, Prezydent, Marszałek Finlandii C. G. E. Mannerheim 1867 - 1951 - Dowódca Pułku Ułanów Lejbgwardii 1911 -1913". Poświęcenia dokonał bp Wiktor Wysoczański, a odsłonięcia przewodniczący Parlamentu Republiki Finlandii, Eero Heinaluome [8].

Marszałek Mannerheim był w okresie II wojny światowej dla niepodległej Finlandii tym, kim Józef Piłsudski dla Polski. W Polsce spędził 7 lat, dowodząc kilkoma carskimi oddziałami stacjonującymi na tym terenie. Mimo służby w carskiej armii pozytywnie zapisał się w pamięci mieszkańców Warszawy [10]. Opuścił miasto z chwilą wybuchu I wojny światowej [11].

Ambasada Republiki Finlandii w Polsce postanowiła corocznie czcić pamięć, składając wieniec przy obelisku 4 czerwca, w dniu jego urodzin [8].

XVIII wiek i wcześniej:

W XVIII wieku były to tereny parkowe pobliskiego pałacu ujazdowskiego.

XIX wiek:

W 1817 roku Maria Tyszkiewiczowa, spadkobierczyni majątku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, odsprzedała Łazienki carowi Aleksandrowi I. Na terenach przyległych do zespołu ogrodowego powstały przed 1831 rokiem koszary wojsk jazdy: huzarskich (pomiędzy ul. 29 Listopada i ul. Podchorążych), ułańskich (pomiędzy kanałem i ul. Szwoleżerów) i kirasjerskich (pomiędzy ul. Łazienkowską i kanałem) oraz koszary pomiędzy ul. Szwoleżerów i ul. 29 Listopada [2].

Na terenie Grodzieńskiego Huzarskiego Pułku Lejbgwardii, we wnętrzu budynku koszarowego, została wykonana według projektu Teodora Witkowskiego ok. 1867 roku tymczasowa cerkiew św. Olgi i przed budową cerkwi św. Martyniana była wspólna dla Grodzieńskiego Huzarskiego i dla Ułańskiego Pułku Lejbgwardii [2].

W 1891 w narożniku ul. Czerniakowskiej i dzisiejszej ul. Szwoleżerów stał budynek złożony z trzech części. Przetrwał on częściowo co najmniej do 1945 roku.

W latach 90-tych XIX wieku przeprowadzono reorganizację wojsk armii carskiej, co pociągało za sobą przebudowę koszar (większość drewnianych budynków zastąpiono murowanymi). Powstały też we wszystkich koszarach reprezentacyjne cerkwie. W 1902 roku położono kamień węgielny pod budowę wolnostojącej cerkwi św. Olgi [16], która została wykonana jako osobny budynek na terenie Huzarskiego Pułku Lejbgwardii według projektu Pokrowskiego w latach 1902-1903 [2].

Z tego powodu w marcu 1903 roku Ułański Pułk Lejbgwardii przeniósł swoją tymczasową cerkiew na niższy poziom budynku koszar wojsk inżynieryjnych [16]. Ponieważ Ułański Pułk Lejbgwardii obchodził swoje święto 13 lutego w dniu bł. Martyniana (na pamiątkę udziału pułku w bitwie pod Olszynką Grochowską, stoczonej 13 lutego 1831 roku według kalendarza juliańskiego [16]), świątynia otrzymała go za patrona, gdyż zgodnie z tradycją wszystkie cerkwie wojskowe miały patronów z dnia, kiedy obchodzono święto pułku [13]. W tym samym czasie rozpoczęła się budowa reprezentacyjnej cerkwi, którą jest dzisiejsza świątynia [16].

Zapewne niewielka tymczasowa cerkiewka w latach 1903-1906 stała tuż przy ulicy, na południowy-zachód od dzisiejszej świątyni [18].

Cerkiew św. Martyniana

Przez długi czas uważano, że niniejsza świątynia jest dawną wolnostojącą cerkwią św. Olgi. Podawali tak w źródłach m.in. Piotr Paszkiewicz, historyk Henryk Sienkiewicz czy Renata Popkowicz-Tajchert [1].

Jednak na planie Lindleya z 1897 roku w miejscu świątyni nie znajdował się żaden budynek. Z kolei według planu z 1912 roku na terenie kompleksu koszar funkcjonowały trzy cerkwie: 20 pułkowa cerkiew pod wezwaniem św. Martyniana (w narożniku ul. Agrykola Dolna i ul. Czerniakowskiej), 22 pułkowa cerkiew pod wezwaniem św. Olgi (w południowo wschodniej części koszar huzarskich) i 24 bateryjna cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja (zajmująca wschodnią część budynku koszarowego trzeciej Gwardyjskiej Baterii Konnej przy ówczesnej ul. Huzarskiej) [2]. Zbadanie tych rozbieżności zostało przeprowadzone przez Ryszarda Mączewskiego, a sprostowanie spopularyzowano dopiero na początku XXI wieku.

Dlatego obecnie uważa się, że świątynia powstała w latach 1903-1906, została ufundowana i należała do Lejbgwardii Ułańskiego Pułku Jego Wysokości Cara Rosji. Autorem projektu był Leontij Benois, a pracami budowlanymi kierował Piotr Fedders (który wykonał również projekt ikonostasu [2]). Została poświęcona 4 listopada 1906 roku [1]. Na budowę Car ofiarował 30 tys. rubli [2].

Cerkiew powstała na planie krzyża. Zachodnia część, tak jak obecnie, pełniła funkcję głównego wejścia w dolnej części, oraz chóru w części górnej. We wschodniej części znalazł się ołtarz, otoczony półokrągłą absydą z pięcioma oknami, których górna część była bogato zdobiona ornamentami. Centralna część cerkwi była przykryta ośmiokątną kopułą opartą na czterech półokrągłych łukach i czterech żaglach pomiędzy nimi [2].

Według Renaty Popkowicz-Tajchert we wnętrzu budynku znajdował się dwurzędowy ikonostas z ikonami Karelina, autorem fresków był Charłamow, a polichromia mogła być w stylu secesyjnym. Wiadomo o czczonej w świątyni ikonie św. Martyniana w srebrnej ryzie stopionej z kruszcu zdobytego w wojnie w 1812 roku. W budynku przechowywano również zabytkowe egzemplarze Ewangelii oraz niewielki krzyż z 1812 roku [1].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren koszar

[1900] Teren koszar (źródło)

Lokalizacja

[1916] Lokalizacja (źródło)

Okres międzywojenny:

Kościół garnizonowy Pułku Szwoleżerów

Obiekt przestał pełnić funkcję cerkwi po 1915 roku, kiedy opiekująca się nim jednostka wojskowa jak i większość ludności rosyjskiej opuściła Warszawę. Od tego momentu przez cztery lata stał opuszczony. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, większość cerkwi, uznanych za symbole obcego panowania, zostało zniszczonych. W tym przypadku komisja magistratu warszawskiego zasugerowała przekształcenie obiektu w kościół, co zostało zrealizowane [1].

Świątynia została przekazana Kościołowi rzymskokatolickiemu z przeznaczeniem na świątynię garnizonową 1 Pułku Szwoleżerów im. Józefa Piłsudskiego. [1]. Wówczas usunięto z budynku elementy architektoniczne charakterystyczne dla cerkiewnych budowli [17], chociaż Henryk Sienkiewicz twierdził, że ze wszystkich świątyń przekazanych innym wyznaniom, ten zachował najwięcej pierwotnych cech architektury cerkiewnej. Kopułę po 1919 roku rozebrano i zastąpiono latarnią z krzyżem łacińskim. W sąsiedztwie świątyni mogła wcześniej znajdować się wolnostojąca dzwonnica, która również byłaby rozebrana [1].

W okresie międzywojennym ul. Ułańską przemianowano na ul. Szwoleżerów [5].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Kościół garnizonowy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego

[1926] Kościół garnizonowy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego (źródło)

Ignacy Mościcki i marszałek Józef Piłsudski

[1928] Ignacy Mościcki i marszałek Józef Piłsudski (źródło)

Ślub porucznika Kazimierza Pereświet-Sołtana

[1928] Ślub porucznika Kazimierza Pereświet-Sołtana (źródło)

W oddali kościół garnizonowy

[1928] W oddali kościół garnizonowy (źródło)

W tle kościół garnizonowy

[1929] W tle kościół garnizonowy (źródło)

Uroczystość

[1930] Uroczystość (źródło)

Boże Ciało w kościele garnizonowym

[1930] Boże Ciało w kościele garnizonowym (źródło)

Boże Ciało w kościele garnizonowym

[1930] Boże Ciało w kościele garnizonowym (źródło)

W oddali kościół garnizonowy

[1931] W oddali kościół garnizonowy (źródło)

W głębi widoczny kościół garnizonowy

[1932] W głębi widoczny kościół garnizonowy (źródło)

Msza święta w kościele

[1935] Msza święta w kościele (źródło)

W kościele 1 Pułku Szwoleżerów

[1938] W kościele 1 Pułku Szwoleżerów (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Odbudowa stolicy:

Parafia Świętego Ducha Kościoła Polskokatolickiego została powołana w 1923 roku [4], przy ul. Hożej 39 [3].

25 kwietnia 1945 roku [1] została jej przekazana świątynia przy ul. Szwoleżerów 2, a kancelaria parafialna została umieszczona przy ul. Szwoleżerów 4 [3]. Świątynia otrzymała wówczas rangę katedry [1].

W 1952 roku parafia liczyła 480 wiernych, w 1954 roku było 450 wiernych, a w 1959 roku 295 wiernych i 1400 sympatyków. Byli to wierni z całej Warszawy, ze środowiska robotniczego (95%) i inteligenckiego (5%) [4].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Świątynia

[1945] Świątynia (źródło)

Czasy PRL-u:

W latach 1968-1998 proboszczem parafii był ks. Tomasz Wójtowicz [4]. Po nim do chwili obecnej (2018 rok) proboszczem parafii jest ks. Henryk Dąbrowski [3].

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Wnętrze

[1998] Wnętrze (źródło)

XXI wiek:


XXI wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Widok do wschodu

[2006] Widok do wschodu (źródło)

Widok kopuły od wewnątrz

[2007] Widok kopuły od wewnątrz (źródło)

Widok absydy

[2007] Widok absydy (źródło)

Widok wejścia

[2007] Widok wejścia (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2008] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Prospekt

[2008] Prospekt (źródło)

Stół gry

[2008] Stół gry (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2008] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Widok od ulicy Szwoleżerów

[2009] Widok od ulicy Szwoleżerów (źródło)

Tablica epitafijna 1.Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego

[2009] Tablica epitafijna 1.Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego (źródło)

Ołtarz

[2009] Ołtarz (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha

[2010] Kościół polskokatolicki pw. św. Ducha (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Mozaika-mandylion

[2010] Mozaika-mandylion (źródło)

Odsłonięcie obelisku gen. Mannerheima

[2012] Odsłonięcie obelisku gen. Mannerheima (źródło)

Dolny kościół

[2012] Dolny kościół (źródło)

Wnętrze

[2012] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2012] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2012] Wnętrze (źródło)

Plac

[2013] Plac (źródło)

Część północna

[2013] Część północna (źródło)

Wejście

[2013] Wejście (źródło)

Rzeźba

[2013] Rzeźba (źródło)

Kamień pamięci gen. Mannerheima

[2013] Kamień pamięci gen. Mannerheima (źródło)

Kamień pamięci gen. Mannerheima

[2013] Kamień pamięci gen. Mannerheima (źródło)

Widok w kierunku południowo-wschodnim

[2015] Widok w kierunku południowo-wschodnim (źródło)

Elewacja zachodnia kościoła

[2015] Elewacja zachodnia kościoła (źródło)

Widok wejścia

[2015] Widok wejścia (źródło)

Wnętrze

[2016] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2016] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2016] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2016] Wnętrze (źródło)

Droga wjazdowa na teren kościoła

[2017] Droga wjazdowa na teren kościoła (źródło)

Świątynia

[2018] Świątynia (źródło)

Opis przygotowano: 2019-10