Kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus


Kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus

Świątynia ta nie miała szczęścia do szybkiego powstania. Pierwsze prace budowlane rozpoczęły się w okresie międzywojennym i trwały aż do 1969 roku, kiedy ją konsekrowano. Wnętrze ma dość prosty układ halowy i skromne wyposażenie. Warto zwrócić w niej uwagę na ogromny witraż za ołtarzem, przedstawiający Zesłanie Ducha Świętego, oraz na 30-głosowe organy. Początkowo świątynia miała inne wezwanie, Zmartwychwstania Pańskiego. Obecnie wezwanie parafii i świątyni jest ujednolicone, mimo że jest to jeden z dwóch kościołów w Warszawie mających za patrona św. Teresę.

kościółkościółtablica pamięcitablica pamięci

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Elektryczna, ulica Tamka, ulica Zajęcza
  • Rok powstania:  1934-1969
  • Obszar MSI:  Powiśle
  • Wysokość:   17 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl:  modernizm
  • Związane osoby: Czayka Irena, Jakimowicz Konstanty, Skowron Władysław, Żelazowski Stanisław

Opis urbanistyczny:

Kościół pw. Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus (zwany też: na Tamce) znajduje się przy ul. Tamka #4A [9]. Jest kościołem parafialnym parafii pod tym samym wezwaniem, w dekanacie śródmiejskim archidiecezji warszawskiej [12]. Jest to jeden z dwóch kościołów pod tym wezwaniem w Warszawie (drugi znajduje się przy ul. Rybnickiej 27) [14].

Kościół miał być modernistyczną wariacją na temat bazyliki wczesnochrześcijańskiej z górującą nad okolicą wieżą (która jednak nigdy nie powstała) [11] według projektu Konstantego Jakimowicza [1]. W latach 50-tych XX wieku kościół został odnowiony według projektu prof. Knothe [5].

Główny kościół ma charakter halowy, z wąskimi nawami po bokach i galerią nad nimi (dużo wyższą niż część paterowa). Z tyłu nad wejściem znajdują się okazałe organy. Za organami znajduje się okrągły witraż. Na wprost wejścia, za skromnym ołtarzem znajduje się ogromny, trójczęściowy witraż. Główna nawa oświetlona jest bocznymi kinkietami. W nawach bocznych znajdują się mniejsze ołtarze, a wzdłuż nich konfesjonały, ławki i stacje drogi krzyżowej. Obecnie ściany mają kolor kremowy, a sklepienia są białe. Od wschodniej strony do świątyni dobudowana jest ośmioboczna kaplica. W podziemiach świątyni znajdują się m.in. sale wykładowe, pomieszczenia magazynowe, sanitariaty oraz kaplica pogrzebowa [19].

W 1974 roku dokonano poświęcenia witraży o tematyce Zesłania Ducha Świętego. Zaprojektowała je Irena Czayka, a wykonała firma Powalisz–Bardońscy z Poznania. Witraż ma 84 m2 [20].

22 października 1978 roku poświęcono tablicę pamiątkową poległym i pomordowanym żołnierzom III Zgrupowania A.K. Konrad w czasie Powstania Warszawskiego. Tablica jest umieszczona w lewym przedsionku Kościoła [20]

Organy

Organy wykonała firma Zygmunta Kamińskiego w 1966 roku. Zestaw głosów opracował Stanisław Czachowski. Na szafie organowej umieszczona jest tablica o treści: „Na większą chwałę Boga na tysiąclecie chrztu Polski staraniem ks. Prof. Dr. Z. Piórkowskiego te organy ufundowali parafianie św. Teresy przy ofiarnej pomocy małż. Z Z. Chabelskich Cr. Czalewskiej M Jarockiej i innych”. Liczba głosów wynosi 30, liczba klawiatur 3+P. Traktury gry i rejestrów są elektro-pneumatyczne. Skala manuałów jest w zakresie C-a3, a skala pedału w zakresie C-f1 [16]. W latach 1966 i 1967 na ich obudowie umieszczono tablicę pamiątkową [18].

Kaplica

W 1953 roku władze miejskie zgodziły się na dobudowanie od strony ul. Elektrycznej kaplicy o powierzchni 65 m2 [6]. Początkowo zwana była kaplicą tysiąclecia [17], następnie otrzymała imię Kaplicy św. Teresy. W 1964 roku wykonano jej wnętrze. Rok później zainstalowano w niej ogrzewanie i wykończono wieżyczkę nad kaplicą. W latach 1966 i 1967 położono w niej posadzkę lastrykową i pokryto blachą dach kaplicy. Przy wejściu do kaplicy umieszczono daty 966-1966 [18].

Obiekty, pomniki, tablice:

Plebania

W 1937 roku ks. Stanisław Żelazowski wybudował trzypiętrową plebanię. W czasie działań wojennych została ona częściowo uszkodzona. W czasie Powstania Warszawskiego III piętro plebanii zostało całkowicie zburzone, a II i I częściowo uszkodzone. Remont plebanii zapoczątkował ks. Leon Pawlina, a całkowicie budynek wykończył ks. Jerzy Modzelewski [5].

XVIII wiek i wcześniej:

Początkowo płynęła w tym miejscu Wisła. Około 1770 roku koryto przesunęło się nieco na zachód i ul. Tamka została przedłużona i zabudowana do obecnej ul. Elektrycznej. W XIX wieku na Wiśle u wylotu Tamki znajdowała się wyspa zwana Monte Christo [13].

XIX wiek:

Na początku XX wieku była tu działka o numerze hip. 2809, na której znajdował się mniejszy budynek, prostopadły do ul. Tamka.

Okres międzywojenny:

We wrześniu 1929 roku ks. kard. Aleksander Kakowski polecił ks. Stanisławowi Żelazowskiemu, ówczesnemu profesorowi Seminarium Duchownego, wybudować kościół, plebanię i Dom Katolicki na Powiślu. Największą trudność stanowiło pozyskanie placu. Dopiero w 1932 roku zakupiono niewielki teren przy ul. Tamka 2 za sumę 120 000 zł i ogłoszono konkurs na projekt kościoła i plebanii. Dom Katolicki zaplanowano w podziemiach kościoła [1].

Do konkursu stanęło trzech architektów Konstanty Jakimowicz, Weker i Janikowski. Komisja wybrała projekt pierwszego architekta [1].

Jesienią 1932 roku nastąpiło poświęcenie kamienia węgielnego pod kościół, którego dokonał kard. Kakowski. W lipcu 1933 roku zakupiono (na wyprzedaży) plac przylegający od ul. Zajęczej. Ponieważ mógł tam powstać Dom Katolicki, projekt świątyni został zmodyfikowany. Jednak po zakupie placu skończyły się fundusze na dalsze prace, natomiast w tym samym roku kapitan 30 pułku piechoty Jan Kazimierz Kasprzycki kupił los na loterię, składając obietnicę, że w przypadku wygranej przekaże na budowę świątyni 1/4 kwoty. 1 marca 1934 roku na los padło 40 tys. dolarów, a w maju Kasprzycki wpłacił parafii 40 tys. zł. Do prac przystąpiła firma budowlana Budokom Aleksandra Klejbera. W 1934 roku postawiono mury kościoła powyżej okien i wykonano stropy nad podziemiem, w którym zaplanowano kaplicę przedpogrzebową [1].

Podczas badań podłoża okazało się, że plac ma charakter nasypowy i należy w celu wzmocnienia fundamentów zastosować palowanie. 216 pali żelbetonowych zostało wbitych do wiosny 1934 roku [1].

Po zakończeniu prac mury wewnętrzne pozostały bez tynków, umieszczono prowizoryczne drzwi i pozostawiono betonową posadzkę [2]. Pomimo, że budynek nie został ukończony [8], parafia została erygowana 14 marca 1938 roku przez kard. Aleksandra Kakowskiego z części parafii Świętej Trójcy, Świętego Krzyża i św. Antoniego w Warszawie. Dekret erekcyjny wszedł w życie 17 marca (kwietnia) 1938 roku [7]. Kościół otrzymał wezwanie Zmartwychwstania Pańskiego [9].

Na parafii liczącej wówczas 29 tys. parafian ciążyło 300 tys. zł długu. Pierwsze wyposażenie zostało przekazane z parafii św. Antoniego. Jeden z parafian, Ignacy Rachwalski, ufundował monstrancję, dwa kielichy, puszki oraz za sumę 2.5 tys. zł wielkie drzwi dębowe, środkowe dwudrzwiowe i boczne jednodrzwiowe. Pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Żelazowski, a wikariuszem ks. Piotr Pieniążek [2].

W 1939 roku odbyły się pierwsze rekolekcje. Spowiedzi słuchało przez całe popołudnie ponad 40 kapłanów. W świątyni rozpoczęto inwestycje, m.in. tynkowanie wewnętrznych ścian w miesiącach czerwiec-sierpień. Została zamówiona posadzka terakotowa z małych cegiełek w firmie „Dziewulski i Lange” według projektu studenta ASP, p. Księżyca. Posadzka dotarła, jednak nie zdążono jej położyć przed wybuchem II wojny światowej [2]. Do wybuchu wojny nie powstała też zaplanowana wieża [10].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Projekt świątyni

[1931] Projekt świątyni (źródło)

Karta pocztowa z projektem kościoła

[1932] Karta pocztowa z projektem kościoła (źródło)

Tamka 2

[1937] Tamka 2 (źródło)

Budowa

[1937] Budowa (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

W czasie oblężenia Warszawy księża zostali ewakuowani, w parafii pozostali jedynie proboszcz i prefekt ks. W. Skalski. Na Kościół spadły trzy pociski, jeden na fronton Kościoła i dwa na dach, a w przeddzień kapitulacji uderzyła w Kościół bomba burząca, która wpadła nad wielkim ołtarzem, przebiła sklepienie i wybuchła w podziemiach. Jedynym budynkiem, który pozostał nieuszkodzony, okazała się plebania (mimo, że na trotuarze przed plebanią spadły dwie bomby burzące, które uszkodziły parkan) [3].

Po zawieszeniu broni zabetonowano dziurę w sklepieniu nawy głównej, odbudowano sklepienia pod wielkim ołtarzem, 46 m2 dachu pokryto papą bituminową. Pęknięcia ścian pozostawiono do momentu wykończenia wieży. Kościół i plebanię oszklono oraz naprawiono kanalizację. W listopadzie i grudniu 1939 roku sprowadzono wagon cementu i ułożono posadzkę. Od p. Węgrzeckiego zakupiono mensę i tabernakulum do Wielkiego Ołtarza, wykonane z drzewa dębowego w jasnym kolorze, bogato złocone. Nad nimi umieszczono krzyż z figurą Pana Jezusa prawie naturalnej wielkości w ramie na tle fioletowego sukna. Miało to być rozwiązanie tymczasowe, gdyż planowano wykonanie wszystkich ołtarzy z marmuru [3].

W 1943 roku po spłaceniu wszystkich długów (Budokomu, Komunalnej Kasy Oszczędnościowej i Banku Gospodarstwa Krajowego) przystąpiono do dalszych prac. Wykonano balustrady na galeriach za 24 tys. zł i kruchtę (drzwi wejściowe z solidnego klejonego dębu) za około 100 tys. zł. Zaplanowano wykonanie drzwi bocznych prowadzących do zakrystii. Wykonano też drewniany ołtarz św. Antoniego. Kruchtę i ołtarz św. Antoniego ufundował parafianin p. Erazm Balicki. Rozpoczęto budowę ambony z marmuru i brązu projektu Konstantego Jakimowicza i rzeźbiarza Bogusława Langmana. Powstały też trzy płaskorzeźby z brązu obłożone marmurem [4].

Podczas całej wojny ani razu nie były wstrzymane nabożeństwa, natomiast poza Caritasem nie funkcjonowały organizacje Akcji Katolickiej [4].

Ks. Stanisław Żelazowski zaginął w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego [5].

Kościół został zniszczony podczas Powstania Warszawskiego w 75%. 5 września 1944 roku bomby przebiły dach, sklepienie, posadzkę i wpadły do podziemi, zabijając około 15 osób. Później Niemcy spalili zakrystię i kościół dolny [5].

Odbudowa stolicy:

W 1945 roku Biuro Odbudowy Stolicy nakazało zburzenie obsuwającej się ściany kościoła od ul. Elektrycznej [5].

Drugim proboszczem został ks. dr Leon Pawlina, którego w 1946 roku aresztowano za działalność społeczno-polityczną. Obowiązki proboszcza objął po nim wikariusz ks. Tadeusz Romaniuk i pełnił je do 1 grudnia 1949 roku, kiedy stanowisko przejął dr Jerzy Modzelewski [5].

Do 1952 roku została odbudowana połowa kościoła od strony ul. Tamka. Druga połowa z powodu braku zezwolenia została zagruzowana [5].

W latach 50-tych XX wieku dodano trzy ołtarze drewniane i ambonę. Charakterystyczny był kolor puzzolla na sklepieniach i umbra na ścianach. Łuki, stosownie do stylu romańskiego świątyni, otrzymały biało-czerwoną kompozycję. Na ścianie ołtarzowej umieszczono postać św. Teresy od Dzieciątka Jezus o wysokości ośmiu metrów, wykonaną sztuką malarską sgrafitto. Dokończono sklepienie nad chórem, wytynkowano ściany, zakupiono cztery nowe wejściowe drzwi dębowe, odnowiono zniszczone ławki i wstawiono cztery dębowe konfesjonały. W kościele w dalszym ciągu brakowało organów, chrzcielnicy i dzwonów [5].

Jerzy Modzelewski opuścił parafię 31 grudnia 1953 roku [5]. Kolejnym proboszczem został ks. prof. dr Bolesław Rosiński. Wykonano wówczas ogrodzenie terenu kościelnego. Zdecydowano się odbudować zniszczoną część kościoła od ul. Zajęczej tak, aby ściana szczytowa nie występowała poza budynek plebanii (inaczej trzeba byłoby czekać na wytyczenie planowanej ul. Świętokrzyskiej w miejscu dzisiejszej ul. Zajęczej). Kuria początkowo nie zaakceptowała planów, żądając odbudowy kościoła w pierwotnym kształcie, zgodziła się dopiero po dwóch latach rozmów [6].

Po oczyszczeniu terenu i wnętrza zniszczonej części kościoła rozpoczęto prace w 1959 roku. Kierownikiem został p. Zdziarski, a opiekę ze strony parafian objął inż. prof. Stanisław Marzyński [6].

Naprawiono dach, urządzono salę katechetyczną na 60 osób (poprzednia mieściła tylko 14 osób), wyposażając ją w ławki, tablice i obrazy. W kościele ustawiono dwa stałocieplne piece. Stanisław Luty ofiarował tabernakulum. Urządzono ołtarz z obrazem Matki Bożej Sykstyńskiej, który znaleziono w gruzach i odnowiono dzięki funduszom p. Hornowej przez artystkę Maun-Telfelową. P. Małecka ufundowała klęcznik-ołtarzyk św. Judy Tadeusza, a p. Rozbicka klęcznik-ołtarzyk Matki Boskiej Nieustającej Pomocy [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Ruiny kościoła św. Teresy

[1945] Ruiny kościoła św. Teresy (źródło)

Zniszczenia wojenne

[1945] Zniszczenia wojenne (źródło)

Kościół św. Teresy przy Tamce

[1947] Kościół św. Teresy przy Tamce (źródło)

ul. Tamka 2. Elewacja wschodnia

[1947] ul. Tamka 2. Elewacja wschodnia (źródło)

Odbudowa

[1956] Odbudowa (źródło)

Czasy PRL-u:

W kwietniu 1960 roku ks. Bolesław Rosiński przekazał parafię dr. Bronisławowi Piórkowskiemu, mieszkając do końca życia na pierwszym piętrze plebanii (zmarł w 1964 roku) [17]. Ks. Rasińskiemu nie udało się utrzymać w kościele dawnej frekwencji. Kiedy obowiązki objął ks. Bronisław Piórkowski w celu ożywienia pracy duszpasterskiej zaprosił ks. Władysława Skowrona. Ten był wybitnym kaznodzieją i przez dwanaście lat przemawiał w każdą niedzielę o godzinie 13:00 [20].

W 1960 roku absyda dawnego kościoła stała nadal nierozebrana, a dach nad całym kościołem i plebanią był zniszczony. Kościół nie był wyposażony w rynny, brakowało instalacji elektrycznej, mikrofonowej i centralnego ogrzewania, a na plebanii instalacji gazowej. Na parafii ciążyły długi. Nowy proboszcz rozpoczął usuwanie zniszczonej absydy. We wrześniu założono fundamenty pod prezbiterium. Poświęcenia kamienia węgielnego pod nową część dokonał ks. biskup Jerzy Modzelewski. Uzupełniono brakujące instalacje. W 1961 roku wykonano prace sztukatorskie we wnętrzu kościoła. Poświęcenia odremontowanej części kościoła (chociaż świątynia nadal była w 1/3 zniszczona) dokonał ks. Prymas Polski Kardynał Stefan Wyszyński 9 grudnia 1961 roku [17].

Podczas Misji Świętej, którą prowadzili Ojcowie Bernardyni wiosną 1961 roku, ufundowany został obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy. 4 czerwca 1961 roku poświęcono obraz św. Antoniego, a 22 października 1961 roku obraz św. Tadeusza Judy [17].

W 1962 roku wykonano posadzkę lastrikową w kościele, dodano instalację mikrofonową i ogrodzono plac przykościelny sztachetkami żelaznymi umieszczonymi na fundamencie gruzobetonowym. Wstawiono okna i drzwi do podziemi kościoła i na klatce schodowej prowadzącej na chór, wybito przejście od strony wschodniej i założono drzwi dębowe. Uzupełniono gzyms betonowy na bocznej nawie od strony południowo-zachodniej i położono nowy dach na nawach bocznych. Zainstalowano odgromniki na kościele i plebanii. Zamurowano ściany boczne w kaplicy tysiąclecia [17].

W 1963 roku wprowadzono specjalną mszę dla dzieci i młodzieży co było nowością w Warszawie [17].

W 1964 roku zostały wmurowane w ściany bocznych naw artystyczne stacje drogi krzyżowej. Kościół otrzymał w bocznych nawach oświetlenie przysufitowe, a w nawie głównej boczne kinkiety. Zakupiono 100 krzeseł. Przygotowano kaplicę pod zakrystią. Rok później teren przed kościołem został zadrzewiony, wykończono gzymsy, dach oraz elewację plebanii i Kościoła od strony północnej, wykonano schody z lastryko prowadzące na chór, zainstalowano ogrzewanie w kaplicy katechetycznej nad zakrystią [18].

W latach 1966 i 1967 została zbudowana i urządzona nowa sala katechetyczna [18]. W latach 1968 i 1969 wykonano dwa boczne ołtarze z białego marmuru „Carrara” (ich konsekracji dokonał ks. Jerzy Modzelewski), ufundowano ołtarz główny i wybudowano „stół słowa”. Wykonano z granitu schody zewnętrzne do Kościoła i na plebanię, wykończono pod Kościołem kaplicę pogrzebową. Wykończono pod Kościołem trzy duże sale wykładowe, pomieszczenia magazynowe i sanitariaty [19].

Dopiero w 1969 roku udało się doprowadzić świątynię do stanu, w którym można było dokonać konsekracji. Dokonał jej 3 października 1969 roku Prymas Stefan Wyszyński [20]. Wówczas nadano kościołowi i parafii wezwanie św. Teresy od Dzieciątka Jezus [11].

Przemiany 1989-2000:

W latach 1986-1991 proboszczem był ks. Mieczysław Nowak [12].

XXI wiek:

W latach 1991-2015 funkcję proboszcza pełnił ks. Ryszard Kazimierz Lewandowski, a od 2015 roku jest nim ks. Mirosław Kreczmański [12].

W 2015 roku został poświęcony obraz św. Teresy [22].

W 2017 roku na terenie parafii we współpracy ze Wspólnotą SantEgidio zorganizowano second-hand dla bezdomnych pod nazwą Szafa Przyjaciół. Znajduje się on w podziemiach kościoła. Członkowie Wspólnoty sami wyremontowali niewykorzystywane od lat pomieszczenia. Ustawili regały, powiesili wieszaki i lustra. Bezdomni mogą tutaj otrzymać za darmo ubrania z tzw. drugiej ręki. Odzież to dary Warszawiaków [15].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Witraż za ołtarzem

[2012] Witraż za ołtarzem (źródło)

Front

[2012] Front (źródło)

Wejście

[2012] Wejście (źródło)

Front

[2014] Front (źródło)

Ściana północna

[2014] Ściana północna (źródło)

Ściana wschodnia

[2014] Ściana wschodnia (źródło)

Ściana zachodnia

[2014] Ściana zachodnia (źródło)

Prospekt

[2015] Prospekt (źródło)

Stół gry

[2015] Stół gry (źródło)

Obraz św. Teresy - poświęcenie

[2015] Obraz św. Teresy - poświęcenie (źródło)

Obraz św. Teresy - poświęcenie

[2015] Obraz św. Teresy - poświęcenie (źródło)

Tablica

[2016] Tablica (źródło)

Szafa Przyjaciół

[2017] Szafa Przyjaciół (źródło)

Fasada wschodnia

[2017] Fasada wschodnia (źródło)

Witraże

[2017] Witraże (źródło)

Witraże

[2017] Witraże (źródło)

Organy - tabliczka

[2017] Organy - tabliczka (źródło)

Organy

[2017] Organy (źródło)

Organy

[2017] Organy (źródło)

Organy

[2017] Organy (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Bryła

[2017] Bryła (źródło)

Bryła

[2017] Bryła (źródło)

Kościół

[2018] Kościół (źródło)

Ambona

[2018] Ambona (źródło)

Opis przygotowano: 2018-12